در دنیای متغیر کنونی بسیاری از سازمانها بدنبال راه هایی هستند تا از طریق آن به مزیت رقابتی دست یابند و خدمات و محصولات خود را از دیگران متمایز سازند. یکی از استراتژیهای موجود برای دستیابی به این مهم، ارائه خدمات با کیفیت است (عامریون و همکاران، 1391). بهبود کیفیت خدمات می تواند صرفه جویی در هزینه ها برای سازمان به دنبال داشته باشد (همان منبع) و باعث رضایت مشتری گردد.
اكثر سازمانها با انتخاب شاخص رضایت مشتری به عنوان یک معیار كلیدی، از طریق ارزیابی كیفیت خدمات خود به دنبال بهبود رضایت مشتری و در نتیجه بقا و دوام خود هستند كیفیت خدمات نوعی قضاوت است كه مشتریان بر اساس ادراک خود پس از فرایند دریافت خدمت انجام میدهند. بر این اساس آنان انتظارات خود را با ادراک خود از خدمات دریافت شده مقایسه میكنند. كیفیت خدمات مقایسه آنچه مشتری احساس میكند كه باید باشد )انتظارات( با آنچه كه دریافت داشته است (ادراكات) میباشد. اگر انتظارات بیش از ادراكات باشد، از دید مشتری كیفیت خدمات دریافت شده كمتر است و نارضایتی وی را به دنبال دارد (عجم و همکاران، 1392).
مشكل كیفیت خدمات، بیشتر در سازمان هایی به وجود می آید كه بر شناخت و برآوردن نیازها و خواسته های
مشتریان تمركز نمی كنند. باید سازمان خدماتی، خود را جای مشتریانش بگذارد و سیاستهای خودش را براساس دیدگاه آنان بنا نهد. عدم ارتباط مستقیم با مشتری، در نهایت سبب می شود عملكرد خدمت نتواند پاسخگوی انتظارات مشتریان باشد و در نتیجه میان مشتریان در زمینه ارائه ی كیفیت خدمات اختلاف نظر ایجاد می شود (غلامی و همکاران، 1390).
از طرفی شدت گرفتن رقابت در شرایط فعلی، عرضه کنندگان خدمات ورزشی را بر آن می دارد تا رویدادهای حیاتی و تأثیر آنها بر رفتار مشتری را بررسی کنند. شناخت انتظارات مشتریان و سطوح این انتظارات از سازمان های ورزشی، به بازاریابان خدمات اجازه می دهد تا تعیین کنند آیا خدمات ارائه شده سطح قابل قبولی از کیفیت را دارایند (سیدجوادین و همکاران، 1389).
در گذشته سید جوادین و همکاران (1389) تأثیر کیفیت خدمات بر وفاداری ورزشی، سجادی و همکاران (1390) مقایسه کیفیت خدمات در باشگاه های دولتی و خصوصی، سید عامری و همکاران (1391) رابطه کیفیت خدمات با رضایت مندی و وفاداری مشتریان اماکن ورزشی بررسی نموده اند. همچنین کاووسی وهمکاران (1392)، غلامی و همکاران (1390)، آقاملایی و همکاران (1387)، رنجبر و همکاران (1389)، لیم و تانگ[1] (2000) به بررسی تحلیل شکاف کیفیت خدمت پرداخته اند که تمامی آنها در مراکز درمانی و بیمارستانی این شکاف را بررسی نموده اند. برخی مطالعات نیز در رابطه با شکاف کیفیت خدمات در مراکز اموزشی و دانشگاه ها یافت شد اما مطالعاتی که این شکاف را در خدمات ورزشی بررسی کرده باشند، خیلی محدود انجام شده است
در این راستا در این تحقیق به دنبال شناسایی شکاف انتظارات و ادراکات خدماتی در بین مشتریان اداره ورزش و جوانان استان کهگیلویه و بویراحمد می باشیم. بنابراین در این فصل به کلیات تحقیق شامل بیان موضوع، اهداف، فرضیات و محدودیت ها می پردازیم.
2-1- بیان موضوع تحقیق (بیان مسأله)
در بسیاری از سازمان های كارآمد و اثر بخش, مشتری محوری معادل و هم معنی مدیریت خوب و مؤثر تلقی می شود. در شیوه های مدیریتی جدید نیز كیفیت را خواسته مشتری تعریف می كنند. نظریه پردازان امریكایی چهار ویژگی را به عنوان اصل و اساس مدیریت مطلوب ذكر می كنند كه یكی از آنها پذیرفتن ادراك ها و انتظارات مشتری به عنوان اصلی ترین عوامل تعیین كننده كیفیت است. مشتریان یا دریافت كنندگان خدمت, كیفیت خدمت را با مقایسه انتظارها و ادراك های خود از خدمات دریافت شده ارزیابی می كنند (کبریایی و دیگران، 1383). مدیران موفق استراتژی های خدمات خود را بر بازخورد مستمر از مشتری به منظور شناسایی نیازهای وی و ارضاء آنها و در نهایت اندازه گیری رضایت مشتری متمرکز نموده اند. رمز موفقیت در گرو آن است، که انتظارات مشتریان را نسبت به کیفیت خدمت برآورده سازیم یا حتی از آن پیشی بگیریم. به عبارتی دیگر اولین قدم برای ارائه خدمات با کیفیت به مشتری و جلب رضایت او، شناخت ابعاد کیفیت خدمات و میزان اهمیت هر یک از این ابعاد برای مشتری و نیز تحلیل انتظارات و ادراک او در رابطه با هر کدام از این ابعاد می باشد (نایب زاده و فتاحی زارچ، 1387). سازمان های ورزشی ویژگی هایی دارند که آنها را از سایر سازمان های خدماتی متمایز می سازد، اول اینکه خدمات ورزشی حالتی لوکس دارند، دوم اینکه مشتریان معمولا در زمان های تفریح به سازمان های ورزشی مراجعه می کنند و سوم اینکه اغلب اوقات در فعالیت های سازمان های ورزشی سرمایه گذاری عاطفی صورت می گیرد که این عوامل احتمالا انتظارات خدمات از سازمان های ورزشی نسبت به سایر سازمانها را افزایش می دهد(رابینسون[1]،2006).
پیش از این پیتر و همکاران[2] (2000) دریافتند که شکاف کیفیت خدمات از منظر دانشجویان شاغل به تحصیل بیشتر از فارغ التحصیلان درک می شود (پیتر و همکاران، 2000)، مطالعه چو[3] (2004) درمورد کیفیت خدمات آموزشی در تمامی ابعاد کیفیت به شکاف منفی
دست یافت (چو، 2004) ، دیان[4] (1999) در مطالعه ای محسوس بودن، همدلی و قابلیت اطمینان خدمات را مهمترین مسائل برای بیماران ذکر کرد(دیان، 1999). همچنین در ایران نیز کاووسی وهمکاران (1392)، غلامی و همکاران (1390)، آقاملایی و همکاران (1387)، رنجبر و همکاران (1389) به بررسی تحلیل شکاف کیفیت خدمت پرداخته اند که تمامی آنها در مراکز درمانی و بیمارستانی به شکاف منفی در تمامی ابعاد کیفیت خدمات پی بردند.
طی دهه اخیر، توجه بسیاری از مدیران و محققان به کیفیت خدمات و شیوه های اندازه گیری و پایش معطوف شده است. اما آنچه که شاهد هستیم بیشتر تحقیقات در این زمینه در سازمان های خدمات درمانی، بخش آموزشی و بانکها انجام شده و توجه کمتری به سازمان های ورزشی شده است. از این رو در این تحقیق ضمن معرفی مفهوم کیفیت خدمات و اهمیتی که در سازمان های موفق پیدا کرده است، به کمک یکی از معتبر ترین این مدلها (الگوی سروکوال) وضعیت کیفیت خدمات را در اداره ورزش و جوانان استان کهگیلویه و بویراحمد ارزیابی می نماییم. لذا در این تحقیق، محقق به دنبال بررسی آن است که، آیا شکاف کیفیت خدمات در اداره کل ورزش و جوانان استان کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد و میزان شکاف چقدر می باشد؟
3-1- ضرورت و اهمیت تحقیق
چنانچه سازمان های ورزشی درک مناسبی از عوامل موثر بر کیفیت خدمات داشته باشند، بهتر می توانند در این راستا گام برداشته و به رضایت بالاتر مشتریان دست یابند. لذا این تحقیق از این لحاظ که به اداره ورزش و جوانان جهت شناخت شکافهای خدماتی کمک نموده و با دستیابی به عوامل مهمتر در بین موضوعات موثر بر کیفیت خدمات، سازمان را آماده پاسخگویی می سازد، ضروری و مهم می باشد. دلایل ضرورت و اهمیت تحقیق را می توان به صورت موردی به شرح زیر بیان نمود:
– فراهم آوردن مبنایی جهت بهبود ارائه خدمات و افزایش کیفیت
– افزایش رضایت مشتری در جهت اینکه کیفیت مترادف خواسته مشتری می باشد.
– آگاهی سازمان از وضعیت فعلی ارائه خدمات خود
– شناخت و اولویت بندی عوامل مهم در بهبود کیفیت خدمات
– آگاهی سازمان از عوامل مهم و تأثیر گذار در کیفیت خدمات
– اهمیت ارائه خدمات با کیفیت توسط اداره ورزش و جوانان
– آگاهی سازمان از میزان فاصله خدمات ارائه شده از وضع مطلوب
– آماده ساختن سازمان جهت جبران شکاف های خدماتی موجود
4-1- اهداف تحقیق
1-4-1- هدف کلی
1-تعیین شکاف خدمات ادراک شده و مورد انتظار اداره کل ورزش و جوانان استان کهگیلویه و بویراحمد.
2-4-1- اهداف اختصاصی
1-تعیین تفاوت بین خدمات ارائه شده و خدمات قابل انتظار، از نظر قابلیت اعتماد در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد
2- تعیین تفاوت بین خدمات ارائه شده و خدمات قابل انتظار، از نظرقابلیت پاسخگویی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد
3- تعیین تفاوت بین خدمات ارائه شده و خدمات قابل انتظار، از نظر قابلیت اطمینان دهی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد
4- تعیین تفاوت بین خدمات ارائه شده و خدمات قابل انتظار، از نظر همدلی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد
5- تعیین تفاوت بین خدمات ارائه شده و خدمات قابل انتظار، از نظر عوامل فیزیکی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد.
5-1- سوالات تحقیق
1-5-1- سوال اصلی تحقیق
1-آیا خدمات ارائه شده و مورد انتظار اداره کل ورزش و جوانان استان کهگیلویه و بویراحمد متفاوت می باشد؟
2-5-1- سوالات
1- آیا خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر قابلیت اعتماد، در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد متفاوت می باشد؟
2- آیا خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر قابلیت پاسخگویی، در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد متفاوت می باشد؟
3- آیا خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر قابلیت اطمینان دهی، در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد متفاوت می باشد؟
4- آیا خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر همدلی، در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد متفاوت می باشد؟
5- آیا خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر عوامل فیزیکی، در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد متفاوت می باشد؟
6-1- فرضیات تحقیق
1- بین کیفیت خدمات ارائه شده و کیفیت خدمات مورد انتظار در اداره کل ورزش و جوانان استان کهگیلویه و بویراحمد تفاوت معنی داری وجود دارد.
2- بین خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر قابل اعتماد بودن در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد تفاوت معنی داری وجود دارد.
3- بین خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر قابلیت پاسخگویی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد تفاوت معنی داری وجود دارد.
4- بین خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر قابلیت اطمینان دهی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد تفاوت معنی داری وجود دارد.
5- بین خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر قابلیت همدلی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد تفاوت معنی داری وجود دارد.
6- بین خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر عوامل فیزیکی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد تفاوت معنی داری وجود دارد.
[1] Robinson
[2] Peter et al.
[3] Chua
[4] Dean
[1] Lim & Tang
امروزه پدیده تربیت بدنی و ورزش با بهره گرفتن از مفاهیم علمی و نظریات مختلف دانشمندان در خصوص نحوه آمادگی ورزشکاران جهت حضور در مسابقات، تحولی عظیم به وجود آورده است و همواره سعی می کند تا با بهره گیری از روش های علمی صحیح، مقادیر و نسبت های دقیقی از عوامل قابل اندازه گیری در ورزشکاران بدست آورد تا میزان آمادگی آنان را محاسبه نموده و افزایش دهد. یکی از این عوامل مهم، آمادگی روانی می باشد که تأثیر مستقیم و موثری روی آمادگی جسمانی ورزشکاران دارد (فرید، 1386).
اجرای بهینه مهارت های ورزشی به سه فاکتور آمادگی جسمانی، مهارتی و روانی وابسته است. با پیشرفت علم روان شناسی، بحث مهارت های روانی در اجرای مهارت های ورزشی از اهمیت بسزایی برخوردار شده است. قبلاً به اهمیت آماده سازی جسمانی تأکید می شد در حالی که امروزه، روان شناسان بیشتر بر آماده سازی روانی توجه و تأکید می کنند (هالواری[1]، 1997). هم چنین، استفاده از مهارت های روانی پیشرفت قابل ملاحظه ای در عملکرد ورزشکاران حرفه ای المپیک و سطوح دانشگاهی به وجود آورده است (مارتینز[2]، 1987). به عقیده هکر[3] (2000)، اغلب کمبودهای روانی است که ورزشکاران نخبه را از اجرای بهینه در تمرین و مسابقات باز می دارد نه اشتباهات و کمبودهای فیزیکی. برای نخبه شدن ورزشکار چهار عامل اساسی مورد نیاز است: استعداد جسمانی، تلاش سخت، همانند سازی و آمادگی روانی. توانایی های جسمانی و بدنی برای یک ورزشکار نخبه بسیار ضروری و اساسی است ولی کافی نخواهد بود. این توانایی ها بایستی به وسیله تمرینات مناسب و آمادگی ذهنی شکوفا شوند (فرید، 1386). مهارت روانی به ویژگی های ذاتی یا آموخته ورزشکار اطلاق می شود که موفقیت او را ممکن یا محتمل می سازد. روش ها و راهبردهای روانی نیز تمریناتی است که به کسب این مهارت ها منتهی می شود (واعظ موسوی، 1387). مهارت های روانی همچون مهارت های جسمانی آموختنی اند و با توجه به نزدیک و حساس شدن رقابت ها در رشته های ورزشی مختلف، برای پیروز شدن نیاز به آمادگی روانی است، زیرا از این طریق است که ورزشکاران می توانند روحیه خود را برای رقابت های بزرگ حفظ نموده و از این طریق می توانند قابلیت های خود را در صحنه مسابقات ورزشی به اجرا بگذارد.
1-2- بیان مساله
امروزه روانشناسی ورزشی در کشورهای پیشرفته جایگاه ویژه ای پیدا کرده است و بیش از هر زمان دیگر در عرصه ورزش بکار می رود، به طوری که در بسیاری از دانشگاه ها به عنوان رشته ای مستقل تدریس می شود و موضوع تحقیقات فراوان قرار گرفته است، همچنین اکثر قهرمانان تیم های ورزشی از این طریق برای رسیدن به آمادگی روانی بهره می جویند (قدیری، 1384). روان شناسی ورزشی از روش های ارزیابی روان شناختی و راهبردهای مداخله ای برای کمک به افراد جهت نیل به عملکرد ورزشی بهتر استفاده می کند. بنابر این، با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشته های مختلف ورزشی ارتباط مستقیم دارد و به جنبه های ذهنی اجرا تمرکز می نماید. این رشته، به بررسی تأثیر عوامل ذهنی بر عملکرد ورزشی می پردازد و بر این موضوع که افکار و احساسات افراد اثر عمیقی بر عملکرد آنها دارد، صحه می گذارد (آقا علی نژاد، 1376). بر طبق پژوهش های کاکس[4] (1995) ورزشکارانی که تمرین های مهارت های شناختی داشته اند در مسابقه ها از تمرکز بهتر، اعتماد به نفس و کارایی ذهنی بالاتری برخوردار بوده اند و در عوض اضطراب و استرس آنان کمتر شده، هیجانات کاذب کاهش یافته و نتیجه بهتری را کسب کرده اند، پس بدون تردید، به دست آوردن اوج عملکرد ورزشی، بدون برخورداری از مهارت های روانی میسر نخواهد بود و گام مهم در این مسیر، ارزیابی مهارت های روان شناختی و شخصیت ورزشکاران است (آق باشلی، 1384). از آنجایی که روش های بدنسازی و شیوه های تمرین مهارت، تکامل اعجاب انگیزی یافته است، فاصله بین قهرمانان به چند هزارم ثانیه و چند میلی متر کاهش پیدا کرده است (وینتر، 1379). اغلب ورزشکاران و مربیان و حتی تماشاگران ورزشی مسابقاتی را به خاطر دارند که در آن ها با وجود آمادگی جسمانی و فنی، ضعف آمادگی روانی مانع موفقیت ورزشکار یا تیم بوده است. فقدان انگیزه و تمرکز کافی، ضعف اعتماد به نفس، استرس و اضطراب مانع عملکرد مطلوب ورزشکار می شود. بیشتر مربیان بر این باورند که دست کم 50 در صد ورزش، ذهنی یا روانی است و در ورزش هایی مانند گلف، تنیس و اسکیت هنری، این میزان به 80 تا 90 در صد می رسد (واعظ موسوی، 1387). به نظر می رسد تفاوت عملکرد قهرمانان بیش از هر زمان دیگر، به آمادگی روانی آنها مربوط باشد، چنانچه واعظ موسوی (1387) اظهار می دارد وقتی یک بازیکن بسکتبال در تمرین، همه پنالتی ها را گل می کند اما در مسابقه متزلزل است و نمی تواند نتیجه بگیرد چاره آن تمرین جسمانی و فنی نیست، بلکه او به تمرین مهارت های روانی نیاز دارد (واعظ موسوی، 1387). به علاوه، نتایج تحقیقات متعدد نشان داده است ورزشکارانی که از آمادگی روانی برخوردارند در مسابقات موفق ترند و وظایف مشخص شان را در قالب ورزش های تیمی و انفرادی به خوبی انجام می دهند و مهارت های روانی به آنها اجازه می دهد تا در شرایط مسابقه از اعتماد به نفس لازم جهت اجرای عملکرد مطلوب برخوردار شوند. همچنین این ورزشکاران دارای قوه تفکر مثبت و توان تصمیم گیری بهتری نسبت به سایر ورزشکاران می باشند، بنابراین بایستی برنامه آماده سازی روانی، همانند آماده سازی جسمانی و مهارتی به صورت مدرن و هدفمند طراحی شده تا قابلیت های روانی را نیز توسعه بخشد. به طور کلی مهارت های روانی مجموعه ای از تکنیک ها و روش هایی است که در جهت آمادگی روانی و در نهایت بالا بردن عملکرد ورزشی و تعدیل هیجانات، افزایش تمرکز، توسعه اعتماد به نفس و بالا بردن میزان یادگیری به کار می رود (آقاعلی نژاد، 1376). هر چند محتوای برنامه های آمادگی روانی در رشته های مختلف ورزشی متفاوت است، به نظر می رسد تمام این برنامه ها موضوع های مشترکی دارند که از آن جمله، می توان به مهارت های کنترل توجه و تمرکز، انگیزش، توسعه اعتماد به نفس، تصویر سازی ذهنی، هدف گزینی و مهارت های خودآگاهی و عزت نفس اشاره نمود. از طرف دیگر نیمرخ آمادگی روانی بازیکنان رشته های مختلف ورزشی به دلیل
ویژگی های ماهیت و نوع مهارت های هر رشته متفاوت هستند، به عبارت دیگر سطح مطلوب و بهینه مهارت های روانی رشته های ورزشی با هم تفاوت دارند. به عنوان نمونه تحقیق مورگان (1974) روی نخبگان رشته های ورزشی کشتی، پاروزنی و دو و میدانی نشان داد الگوی مهارت های روانی آنها یکسان نیست (عبدا…، 1381). به نظر می رسد این تفاوت حتی بین بازیکنان رشته های ورزشی گروهی و انفرادی نیز وجود داشته باشد. بدیهی است غفلت از این مهارت ها و عدم برنامه ریزی مناسب جهت بهبود آنها موجب تضعیف عملکرد ورزشکاران خواهد شد. بنابراین ورزشکاران باید علاوه بر آمادگی جسمانی و حرکتی و مهارتی ویژه هر رشته ورزشی، آمادگی روانی خاص آن رشته را نیز بدست آورند و این مهم، بدون ترسیم نیمرخ و الگوی آمادگی روانی خاص هر رشته محقق نخواهد شد.
مطالعه حاضر در شناخت آمادگی روانی ورزشکاران نخبه رشته های مختلف ورزشی دانشگاه ها نقش موثری دارد و الگویی را برای ورزشکاران رشته های مختلف دانشگاهی فراهم می کند تا آنان بتوانند علاوه بر آمادگی جسمانی و مهارتی ویژه آن رشته، آمادگی روانی را نیز در خود توسعه دهند. از این رو محقق بر آن است تا به بررسی این مو ضوع بپردازد که آیا مهارت های روانی ورزشكار نخبه و غیرنخبه تیراندازی با هم تفاوت دارد یا خیر؟
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق
یکی از حوزه های مد نظر در روانشناسی ورزشی بهبود عملکرد ورزشی می باشد. بهبود عملکرد ورزشی علاوه بر عوامل جسمانی و مهارتی به عوامل روانشناسی عملکرد نیز وابسته است. عوامل روانشناختی شامل مباحث تمرکز، انگیزش، اعتماد به نفس، آماده سازی ذهنی و هدفمندی است و باید در نظر داشت که این مهارت ها قابل آموزش و تمرین بوده و از طریق برنامه های دقیق و پیوسته می توان آنها را بهبود بخشید. یکی از وظایف مهم مربیان، درک ضرورت مهارت های ذکر شده و اقدام به آماده سازی روانی ورزشکاران برای مسابقات مهم می باشد. تحقیقات نشان داده است که امروزه بر آماده سازی روانی توجه و تأکید بیشتری می شود. تجارب کسب شده حاکی از آن است که وقتی در میادین ورزشی بزرگ با قهرمانانی همتراز به لحاظ جسمانی و مهارتی به رقابت می پردازند، آمادگی روانی پیروزی را به نفع یکی از طرفین رقم خواهد زد (عبدا…، 1381). روان شناسان ورزشی، ورزش را همچون وسیله ای برای پیشرفت انسان می بینند و علاقمند هستند که در هر ورزش یک ورزشکار به تمام نیروهای بالقوه خود دسترسی پیدا کند (قدیری، 1384). لوهر[5] در سال 1986 بیان داشت به نظر نمی آید تنها یک عامل روانی تعیین کننده موفقیت ورزشی افراد باشد، بلکه ترکیبی از متغیر های روانی به خوبی می تواند موفقیت در ورزشهای مختلف را پیش بینی کند. وی با بررسی تحقیقات روان شناسی هفت عامل روانی را به عنوان شالوده ساختار سختی ذهنی تعیین کرد. او عوامل روانی سختی ذهنی را به شرح زیر اعلام کرد: کنترل، اعتماد به نفس، کنترل انرژی درونی منفی، کنترل توجه، کنترل پندارهای فکری و تجسم فکری، کنترل انگیزه، کنترل انرژی مثبت و کنترل نگرش. با پیشرفت علم روانشناسی بحث مهارت های روانی در اجرای عملکردهای ورزشی از اهمیت زیادی برخوردار شده است و در حالی که قبلاً به اهمیت آماده سازی جسمانی تأکید می گردید، رواشناسان ورزشی، بر آماده سازی روانی ورزشکاران توجه و تأکید می نمایند. امروزه با بهره گرفتن از مهارت های روانی پیشرفت قابل ملاحظه ای در عملکرد ورزشکاران حرفه ای المپیک و دانشگاهی بوجود آمده است (سهرابی، 1373).
مهارت های روانی ورزشکاران یکی از مقوله های مورد توجه در روانشناسی ورزش می باشد به طوری که همه کارشناسان، صاحب نظران، محققان و مربیان به اهمیت تک تک مهارت های روانی در رسیدن ورزشکار به اوج قابلیت ها و استعداد هایش واقفند. در حقیقت، هدف مهارت های روانی بهبود عملکرد و افزایش لذت در ورزشکاران است (وینبرگ[6]، 2007). تحقیقات متعددی با هدف مقایسه اثرات استفاده از این مهارتها و متعاقب آن کسب موفقیت و یا عدم موفقیت ورزشکاران اجرا شده است، که نتایج همگی بر این دلالت دارد که مربیان و ورزشکاران به منظور دستیابی به اهداف خود به مهارت های روانی بیش از مهارتهای جسمانی نیاز دارند. آمادگی های روانی، ورزشکار را با تکنیک هایی آشنا می سازد که بتواند بر موانع روانی و عاطفی فایق آید (بلامن شتاین[7] و همکاران، 2007). برای رسیدن به این هدف، بسیاری از ورزشکاران از هدف گزینی، تصویرسازی، آرام سازی، تمرکز و خودگفتاری استفاده می نمایند (کرنس پن[8]، 2009). بلامن شتاین ، مداخلات روانی برای افزایش عملکرد ورزشکاران در مقایسه با ورزشکارانی که از این مهارت ها استفاده نمی کنند را ثابت کرده است (بلامن شتاین و همکاران، 2007). از ویژگی هایی که در ورزشکاران موفق می توان مشاهده نمود اعتماد به نفس بالا و انگیزه بیشتر می باشد که این خصوصیات در ورزشکارانی که به آمادگی های روانی نمی پردازند قابل مشاهده نیست (انگرلیدر[9]، 2005). چنانچه مربی از مهارتهای روانی در تمرینات خود غافل شود، در حقیقت شانس بزرگی را از تیم خود برای رسیدن به هدف های عالی سلب کرده است. ورزشکاری که بتواند حین مسابقه انگیزش، تمرکز و اعتماد به نفس خود را در حد بهینه نگه دارد، بازیکنی بسیار موفق خواهد بود و یا ورزشکاری که قدرت تصویر سازی مناسب دارد و از تمرینات جسمانی نیز بهره می برد، در واقع توانسته است یک مهارت را با تمام پیچیدگی اش ملکه ذهن خود سازد و ذهن و جسم خود را در حد مطلوب هماهنگ نماید، همچنین فردی که دارای هدف گزینی مناسب در امر ورزش می باشد، برنامه تمرینی خود را به صورت اتوماتیک در ذهن جای می دهد. با توجه به مطالب ذکر شده بدون تردید بدست آوردن اوج عملکرد ورزشی بدون برخورداری از مهارت های روانی نظیر تمرکز، هدف گزینی، توسعه اعتماد به نفس و دستیابی به انگیزه مطلوب و تصویر سازی ذهنی میسر نیست و گام اول در این مقوله ارزیابی مهارت های روانی ورزشکاران است. وینبرگ اظهار می دارد که تأثیر آمادگی روانی بر برخی از ورزش های انفرادی (اسکیت هنری و گلف) بیشتر است و باعث بهبود عملکرد بیشتری می شود (وینبرگ، 2007).
متاسفانه، علی رغم رشد و گسترش چشمگیر علم روانشناسی و تکامل برنامه های آماده سازی روانی ورزشکاران در کشورهای توسعه یافته، این علم تا حدود زیادی در کشورمان مورد غفلت قرار گرفته است. به نظر می رسد عمده ترین علل این غفلت، فقدان آگاهی مربیان از چگونگی ارزیابی این مهارت ها، آموزش آنها و آماده سازی روانی ورزشکاران باشد. باورهای نادرستی در این مورد وجود دارد از جمله این که ” این تمرینات برای کسانی است که به مشکل روانی دچارند” یا این تمرینات فقط برای ورزشکاران سطوح عالی مناسب است”، بعضی نیز بیهوده انتظار دارند که تمرین مهارت های روانی در کوتاه مدت، تغییرات شدیدی در آن ها ایجاد کند که این حاکی از شناخت غیرواقعی آنهاست و سرانجام برخی دیگر به کلی، مفید بودن این نوع تمرین ها را باور ندارند (واعظ موسوی 1387). تحقیقات تازه تری در این زمینه نشان دهنده تأثیر مثبت برنامه های تمرین مهارت های روانی است (موریس و توماس[10]، 2004). صنعتی منفرد (1385) اثر یک برنامه تمرین مهارت های روانی را بر عملکرد ورزشکاران بررسی و معلوم شد که بعضی عوامل آمادگی روانی در آنان بهبود یافته است. با وجود سودمندی های تمرین مهارت های روانی بسیاری از ورزشکاران و مربیان به آن نمی پردازند که علت آن را هم بی اطلاعی از نحوه آموزش و تمرین ذاتی و تغییر ناپذیر پنداشتن ویژگی های روانی و نداشتن وقت ذکر می کنند (واعظ موسوی 1387). بنابراین ضرورت ایجاب می نماید تا تحقیقات گسترده ای در این خصوص صورت گرفته و اطلاعات کاملی فراهم آید. به همین منظور ارزیابی مهارتهای روانی ورزشكاران تیراندازی مرد نخبه و غیرنخبه می تواند اولین و مهمترین گام در جمع آوری اطلاعات مذکور و تدوین و ارائه یک برنامه بلند مدت آمادگی روانی باشد، زیرا اکثر این ورزشکاران جوان به عنوان آینده سازان و پشتوانه های تیم های بزرگسالان محسوب می شوند و شناسایی نقاط ضعف و قوت و برنامه ریزی جهت ارتقاء سطح آمادگی روانی آنها موجب رشد و ارتقاء قهرمانی کشور خواهد شد. همچنین، نتایج این تحقیق موضوع مهارت های روانی را که در متولیان تربیت بدنی به کلی فراموش شده است به مسئولین ذیربط متذکر خواهد شد.
[1] . Halvary
[2] . Martinz
[3] . Hacker
[4] . Cox
[5] . Loher
[6] . Weinberg
[7] . Blamanschtein
[8] . Kranspen
[9] . Angleader
[10] . Morris & Thomas
:
انسان بدون توانایی حرفزدن، نوشتن، خواندن و انجام مهارت های پیچیده ورزشی، موجود نسبتاً سادهای دیده می شود. بنابراین به دلیل اهمیتی که یادگیری در زندگی انسان دارد، محققانی که برای درک قوانین یادگیری تلاش می کنند با سوالات مختلفی روبرو میشوند که با روشهای معین علمی به دنبال یافتن پاسخ به این سوالات هستند. از اینرو هدف همه این علوم، یافتن روشهای بهتری در امر یادگیری انسان میباشد.
علم ورزش و تربیت بدنی حیطهای از علم است که تنها مخصوص یک قشر خاص از جامعه نمی شود بلکه کودکان، نوجوانان و حتی سالمندان با این حیطه از علم در ارتباط هستند. ورزش و علوم ورزشی ابعاد مختلفی دارند از جمله بعد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و غیره که هر بعد ورزش اهداف خاص خود را دارد و یادگیری مهارت های ورزشی موضوعی است که در این ابعاد مشترک است و از هر بعد که به ورزش بنگریم با یادگیری مهارت حرکتی مواجه خواهیم شد، که امروز به شکل پدیدهای فراگیر درآمده است. این واقعیت که ما میتوانیم دانش و مهارت جدیدی بیاموزیم، علاقه دانشمندان را به شیوه های یادگیری و عوامل مهم در سودبردن از تجربیات دیگران و طراحی برنامه های آموزشی جلب کردهاست (اشمیت[1] ،1997).
سالهای زیادی است که دانشمندان و مربیان برای عوامل تعیینکننده و اثرگذار بر اجرای مهارت ها و حرکات ماهرانه تلاش می کنند. کسانی که با آموزش مهارت های حرکتی سروکار دارند، میدانند که یادگیری این مهارت ها بدون تمرین امکان پذیر نیست. ارتقاء کارایی مردم به طور عام و دانش آموزان و ورزشکاران به طور خاص در امر یادگیری مهارت های حرکتی موردعلاقه مربیان و معلمین تربیت بدنی و علوم ورزشی میباشد. از سوی دیگر برنامه های فشرده در مدارس و پیبردن به اهمیت هر چه بیشتر مهارت های حرکتی در زندگی روزمره و متعاقب آن محدودیتهای زمانی، دانشمندان را به شیوه های یادگیری و عوامل مهم در سودبردن هرچه بشتر از تمرین و طراحی برنامه های آموزشی جلب کردهاست(عیدی علیجانی، 1371).
دانشمندان رفتارحرکتی با احساس چنین نیازی پس از سالها تحقیق اقدام به ارائه نظریه هایی نمودند که از جمله آنها نظریه حلقه بسته و بهدنبال آن نظریه طرحواره سرآغاز تحقیقات مبنی بر نظریه یادگیری حرکتی محسوب میشوند (آدامز[2] 1973 ، اشمیت[3] 1975 ). یکی از ویژگیهای نظریه های یادگیری حرکتی، تأکید آنها بر سودمندی تغییرپذیری تمرین[4] است. تغییرپذیری در این نظریهها، به تنوع ویژگیهای زمینهای گفته می شود که شاگرد هنگام تمرین مهارت تجربه می کند، برای مثال یکی از پیشبینیهای کلیدی در نظریه طرحواره این است که اجرای موفقیتآمیز یک مهارت، به مقدار تغییرپذیری تمرین بستگی دارد (اشمیت، 1975).
از آنجاییکه شاگرد هنگام تمرین نیازمند است که تغییرات را در ویژگیهای تنظیمی و غیرتنظیمی تجربه کند (جنتایل [5] 1972،1978)، یکی از عوامل تاثیرگذار بر یادگیری، مقدار تغییرپذیری در توالی تمرین است. از جهتی، این موضوع روشن است که بیشتر تحقیقات مربوط به تغییرپذیری تمرین بهمنظور ارزیابی پیشبینیهای معین نظریه طرحواره انجام شده اند(اشمیت، 1975).
یکی از راههای برنامه ریزی تمرین متغیر، بهکار بردن پدیدهای بهنام اثر تداخل زمینهای بهعنوان تداخل در عملکرد و یادگیری تعریف می شود که از تمرینکردن یک تکلیف در زمینه تکالیف دیگر به وجود میآید(اشمیت و لی[6] 2005).
این مقدار از تداخل زمینهای روی یک پیوستار قرار دارد که در آن از تمرین مسدود بهعنوان تداخل کم و از تمرین تصادفی بهعنوان تداخل زیاد یاد شدهاست (مگیل[7] 2007). در تمرین تصادفی ما با تداخل زیادی مواجه خواهیم شد که این تداخل بالا به اجرای ضعیف در مرحله اکتساب و اجرای قوی در مرحله یادداری و انتقال منجر خواهد شد، درحالیکه در تمرین مسدود اجرای خوب در مرحله اکتساب و اجرای ضعیف در مرحله یادداری و انتقال خواهیم داشت (اشمیت[8]، 2005).
بهمنظور تفسیر اثر تداخل زمینهای فرضیه های مختلفی ارائه شدهاست که از مهمترین آنها میتوان به فرضیه بسط[9]، بازسازی طرح عمل[10] و تداخل پسگستر[11] اشاره کرد. طبق فرضیه بسط تداخل ایجاد شده در اثر تمرین تصادفی منجر به غنیتر شدن بازنمایی می شود، درحالیکه در شرایط مسدود رمزگذاری ضعیفتر می شود( لی[12]، 2005 ).
فرضیه بازسازی طرح عمل عبارت است از طراحی عمل یک تکلیف خاص از طریق تلاش های مداخلهگر که در طی برنامه تمرین تصادفی فراموش می شود و فرد مجبور است بازسازی مبسوطتری برای ایجاد طرح عمل به منظور اجراهای بعدی بکار گیرد، ولی در برنامه های مسدود این تکالیف فراموش نمیشوند (لی، 2005 ).
فرضیه بازداری پسگستر یعنی اثر مداخلهگر یک تکلیف بر تکلیفی که قبلاً آموخته شدهاست این نظریه به جای سودمندی برنامه های تمرین تصادفی به زیانهای برنامه مسدود تمرکز دارد. در جمعبندی، تحقیقات بیشتری در زمینه برنامه ریزی تمرین موردنیاز است (لی، 2005).
تکلیف حرکتی براساس تعریف تکلیف بر مبنای برنامه حرکتی تعمیمیافته و پارامترآموزی نیز در مبحث تداخل زمینهای موردتوجه قرار گرفتهاست. تداخل زمینهای در شرایطیکه برنامه حرکتی تعمیمیافته تغییر نماید، مشاهده می شود (مگیل و همکاران[13]، 1990 ).
محققان یافته های متناقض را به ماهیت تکلیف نسبت می دهند از اینرو تکالیفی که از برنامه حرکتی متفاوت استفاده می کنند، نسبت به سایر تکالیف با تداخل زمینهای بیشتری مواجه می شود و پردازش فعالانهتری از مجری ایجاد می شود. ولی این اثر در تکالیفی که از برنامه یکسان برخوردارند، کمتر مشاهده می شود (مگیل و همکاران[14] 1990).
در سالهای اخیر تلاش برای روشنشدن یک روش ایدهال تمرین و استفاده از نتایج بالقوه آن با هدف کاهش اثر منفی آن در مقیاس وسیعی موردمطالعه قرار گرفتهاست. درحالیکه باتوجه به تفاوت نوع تکلیف، سطح مهارت آزمودنیها، تعداد کوشش اکتساب و شرایط پیگیری و محدودشدن سنجشها در اثر مدت زمان طرح تحقیقاتی، بهندرت میتوان یک نتیجه کلی در مورد آرایش تمرین بهدست آورد و بعضاً نتایج متضادی گزارش می شود. مگیل و هال توضیحاتی ارائه دادند که برخی از یافته های ضعیف در مورد اثر تداخل زمینهای را توجیه میکرد، آنها دشواری تکلیف برای مبتدیان را اثر نتیجهبخشی تداخل زمینهای میدانستند. علاوه براین، آنها به این گفته اشاره داشتند که افراد مبتدی با انجام تمرینات قالبی و متعاقب آن ادامه تمرینات بهصورت تصادفی به یادگیری موثرتری در تکلیف دست مییابند (مگیل و هال[15]، 1990). این یافته ها در تحقیقات قبلی نیز مورد حمایت قرار گرفتهبود. سطوح بالایی از تداخل زمینهای برای یادگیرنده مبتدی که در اوایل تمرین قرار دارد، مشکلاتی در جهت یادگیری ایجاد خواهدکرد (گود و ویف[16] 1988، شیا و همکاران[17]، 1983). براین اساس، در تحقیقی که به بررسی روشهای تمرینی مسدود، تصادفی و فزاینده نظامدار[18] بر اکتساب، یادداری و انتقال مهارت پرتاب توپ گلف پرداختهشد، نتایج نشانداد؛ آزمودنیهایی که در طول تمرین بهصورت تدریجی تداخل زمینهای را بالا میبردند(گروه فزاینده نظامدار)، دارای اجرای بهتری در آزمون یادداری و انتقال نسبت به گروههای تمرینی تصادفی و مسدود بودند( پورتر و مگیل[19]، 2007).
همانگونه که ذکر شد یکی از آرایشهای تمرینی که به تازگی در ادبیات یادگیری حرکتی مورد بررسی واقع شدهاست، تداخل زمینهای فزاینده نظامدار میباشد که به افزایش تدریجی تداخل زمینهای در طول تمرین اشاره دارد. باتوجه به اینکه پژوهشهای کمی در این زمینه از آرایش تمرین صورت گرفته، در همین راستا محقق سعی دارد تا به بررسی این نوع تداخل زمینهای پرداخته و میزان اثربخشی این آرایش تمرینی را با آرایشهای تمرینی مسدود و تصادفی در یادگیری برنامه حرکتی در افراد کم توان ذهنی مقایسه کند.
بیان مسأله:
علوم ورزشی در پی گسترش وسیع خود در زمینه های مختلف توانسته راهکارهای تازهای را برای پیشرفت عملکرد حرکتی ورزشکاران و دیگر افراد درگیر در یادگیری مهارت های حرکتی مطرح نماید که به موجب آن امکان دستیابی به موفقیت آسانتر و سریعتر گردد. کسانیکه با آموزش مهارت های حرکتی سروکار دارند، میدانند که یادگیری مهارت بدون تمرین امکان پذیر نیست ازسوی دیگر بسیاری از مربیان بهخاطر کمبود زمان ناچارند تا در یک جلسه تمرینی تعداد متعددی از مهارت های حرکتی متفاوت را آموزش دهند. در این راستا علاقه دانشمندان به شیوه های یادگیری و عوامل مهم در سودبردن هرچه بیشتر از تمرین و طراحی برنامه های آموزشی جلب شدهاست. ازطرفی دیگر، طراحی برنامه های آموزشی منجربه چالشهایی در بین مربیان تمریندهنده، در امر آرایش تمرین (تغییرپذیری تمرین و تداخل زمینهای) گردیدهاست. برای مربیان، فیزیوتراپها، معلمین تربیت بدنی و کارفرمایان بسیار عادی است که محیطهای یادگیری را ایجاد کنند تا مهارت های متعدد یاد گرفته شوند. هدف مربیان، درمانگران و معلمان تربیت بدنی در بسیاری از موقعیتهای واقعی تمرین، آموزش دادن بیش از یک مهارت در یک هفته و گاهی در یک جلسه تمرین است. همچنین از اهداف مربیان ایجاد یک محیط تمرینی است که یادگیری را در طول تمرین افزایش دهد تا بهصورت مطلوبی منجر به افزایش عملکرد در آزمونهای یادداری و انتقال بعدی شود. با این هدف متخصصان تصمیم میگیرند که چطور بهترین برنامه ریزی را برای یادگیری تکالیف فراهم کنند. با دستکاری ترتیب یا برنامه ریزی کوششهای تمرینی متخصصین به طور مداوم، مقدار تداخل زمینهای که یادگیرنده با آن مواجه می شود را تغییر می دهند (مگیل و هال[20]، 1990).
یکی از ویژگیهای مهم تمرین که احتمال موفقیت را افزایش میدهد، تغییرپذیری در تجارب تمرینی فرد است. تغییرپذیری ممکن است تنوع در حرکت یا تنوع ویژگیهای زمینهای باشد که فرد هنگام تمرین مهارت ها آن را تجربه می کند. نظریه های مختلف یادگیری حرکتی نیز تغییرپذیری تمرین را تاکید کرده اند، و تغییرپذیری تمرین را نیاز فرد برای اجرای موفقیتآمیز یک مهارت میداند (اشمیت[21]، 1975).
یکی از راههای برنامه ریزی تمرین متغیر، بکاربردن پدیدهای بهنام اثر تداخل زمینهای است. تداخل زمینهای بهعنوان تداخل در عملکرد و یادگیری تعریف می شود که از تمرین کردن یک تکلیف در یک زمینه از دیگر تکالیف بوجود میآید(اشمیت و لی[22]، 2005). این مقدار اختلاف از تداخل زمینهای روی یک پیوستار قرار دارد که در آن از تمرین مسدود[23] بهعنوان تداخل کم و از تمرین تصادفی[24] بهعنوان تداخل زیاد یاد شدهاست(مگیل، 2007). بعنوان مثال برخی از محققان جهت ایجاد تداخل زمینهای به بررسی روشهای تمرین در سطوح متفاوت از مهارت افراد (هال، دومینگوس و کاوازوس[25]،1994؛ لاندین، هیبرت و سالمن[26]، 1996، مگ نسون و رایت[27]،2004، میرا و تانی[28]، 2001)، سن یادگیرنده(دل ری و وود[29]، 1983، جرس و همکاران[30]، 1999، لی، 1997)، تأثیر تعداد کوششهای تمرین(شیا و کهل[31]، 1990؛ اشمیت، 2002)، استفاده از تکالیف مختلف (دل ری و وایت 1982؛ لی، ولف و اشمیت[32]، 1992، لی و فرانک[33]، 2004، مورینیو، اویلا داماس[34]، 2003)، استفاده از تکالیفی که توسط یک یا چند برنامه حرکتی کنترل میشوند (گوودون و میویسن[35]، 1996، امینک و رایت[36]، 2001، مگنسن[37] و رایت، 2004، سیکا و مگیل[38]، 2000) و همچنین تکالیف آزمایشگاهی و غیرآزمایشگاهی(برادی[39]، 1997، دل ری و همکاران، 1982، هال، دومینگوس[40]، 1994) پرداخته و یافته های یکسانی از تاثیر تداخل زمینهای تمرین در محیط آزمایشگاه مشاهده نمودند البته باید متذکر شد که این نوع از تکالیف ساده هستند و نمیتوانند نمونه بارزی از اجرای آن در خارج از محیط آزمایشگاه باشند(برادی، 1998).
در اینخصوص روش عمومی موجود در ادبیات تحقیقی، به مقایسه دو سطح ثابتی از تداخل زمینهای(مسدود و تصادفی) برنامه ریزی تمرین پرداختهاند، به طوریکه این نتایج صریحاً نشان دادهاند که تمرین تکالیف مختلف با آرایش تصادفی یادگیری بیشتری در مقایسه تمرین تکالیف با آرایش مسدود ایجاد می کند. همچنین در تعدادی از تحقیقات روشهای تمرینات زنجیرهای که بهعنوان حد متوسط این دو انتها در نظر گرفته می شود، مورد بررسی قرارگرفتهاند (اشمیت، 2005). این نوع از تمرینات ترکیبی از پیشبینیپذیری تمرین مسدود و غیرتکراری بودن تمرین تصادفی است (لی و مگیل، 1983).
پیامد بسیاری از تحقیقات نشان داد تمرینات با تداخل زمینهای متوسط(زنجیرهای[41]) و بالا(تصادفی) در مقایسه با تمرینات با تداخل زمینهای کم منجر به افزایش اجرا در آزمون یادداری میشوند(شاپیرو تول[42]، 1984؛ آلمیر[43] تول 1993، لاندین و هیبرت[44] 1997، گود و مگیل[45] 1989، مگیل2007، پورتو[46] و مگیل 2008، چارلز و شیا[47] 2001، فولادیان 1385، سیاح 1386).
باتوجه به تحقیقات انجامشده نظریه های مختلف و بعضاً متضادی در خصوص سودمندی روشهای مختلف آرایش تمرین در اکتساب، یادداری و انتقال مهارت های حرکتی وجود دارد و در اکثر تحقیقات، مقایسه مقدار ثابتی از تداخل زمینهای(مسدود، تصادفی و زنجیرهای) مدنظر بوده است. اما از جمله آرایشهای تمرینی که به تازگی در ادبیات یادگیری حرکتی مورد بررسی قرار گرفتهاست، تداخل زمینهای فزاینده نظامدار میباشد که به افزایش تدریجی تداخل زمینهای در طول تمرین اشاره دارد. تحقیق حاضر به بررسی پیشبینیهای مگیل و هال و گوادگنولی و لی خواهد پرداخت که بیان نموده اند حضور یا عدم حضور اثر تداخل، به تغییراتی بستگی دارد که فرد در مهارت و روش تمرین به وجود میآورد(مگیل و هال1990، گواداگنولی[48] 2004). باتوجه به اینکه پژوهشهای کمی در این زمینه از آرایش تمرین صورتگرفته، محقق سعی دارد تا به بررسی این نوع تداخل زمینهای پرداخته و میزان اثر بخشی این آرایش تمرینی را با آرایشهای تمرینی مسدود و تصادفی در یادگیری برنامه حرکتی در افراد کم توان ذهنی مقایسه کند. اگرچه افراد کم توان ذهنی در مقایسه با افراد معلول از استعداد کمتری برخوردار هستند ولی علاقه آنها نسبت به شرکت در فعالیتهای ورزشی و یادگیری اگر بیش از افراد عادی
نباشد، کمتر هم نیست. بسیار روشن است که کودکان کم توان ذهنی نیاز دارند از نظر آمادگی جسمی، توانایی حرکتی و مکانیک بدن پیشرفت کنند. در مطالعات مقایسه ای، همیشه دانش آموزان کم توان ذهنی در زمینه های قدرت، تحمل، چالاکی، تعادل، سرعت دویدن، انعطافپذیری و زمان واکنش نسبت به کودکان هنجار امتیازهای پایینتری کسب می کنند(احمد وند،1380).
پیدا کردن راههای موثر و معنادار برای تسهیل در یادگیری افراد با معلولیت ذهنی تلاش چالشبرانگیزی است. شواهد نشان میدهد که مداخلات آموزشی طراحیشده برای ارتقاء سطوح بالاتری از پردازش شناختی به افراد کم توان ذهنی کمک کردهاست(کامپیون و همکاران[49] 1982، هاوور[50] 1985).
در این تحقیق شرکت کننده های کم توان ذهنی آموزشپذیر در یک آزمایش به تاثیر سطوح مختلف از تداخل زمینهای میپردازند و اینکه با افزایش تدریجی سختی تمرین میتوان یادگیری بیشتری در مراحل انتقال و یادداری ایجاد کرد؟
[1].schmidt
[2] . Adamz
[3] . schmidt
[4]. practices varibility
[5]. Gentile
[6] . Lee
[7]. Magill
[8] . schmidt
[9] . Elaboraion hypothesis
[10]. Action plan reconstraction hypothesis
[11]. Retroactive inteference
[12] . Lee
[13] . Magill & et al.
[14] . Magill & et al.
[15] . Hall
[16] . Goods & wulf
[17]. Shea & et al.
[18].Sestematically increasing
[19].Porter & Magill
[20] . Magill & Hall
[21] . Schmited
[22] . Lee
[23]. Blocked practices
[24]. Random practices
[25]. Hall, Dominguez & Cavazos
[26]. Hebert, landin, & Solomon
[27]. Magnuson & Wright
[28] . Mira & tanii
[29] . Dell Rey & Wood
[30] . Jers & et al.
[31] . Shea & Kohll
[32]. Wulf & Schmited
[33] . Lee & Ferank
[34] . Morino
[35] . Goodoon
[36] . Aminik & Wright
[37] . Magnesen
[38]. Sekiya & Magill
[39] . Beradi
[40] . Domignos
[41].Serial
[42]. Shapiro & Toole
[43] . Al-Ameer
[44] . Landin and Hebert
[45] . Good & Magill
[46] . Porto
[47] . Charls & Shea
[48] . Goadagnoli
[49] . Campiun & et al.
[50] . Haver
یکی از سازگاری های مهم فیزیولوژیک پس از فعالیت بدنی، سازگاری هورمونی است. پاسخ هورمونی به فعالیت بدنی تابع شدت، مدت ونوع برنامه تمرینی است(1). تمرین مقاومتی ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑـﺮ روی ﻏﻠﻈﺖ ﻫﻮرﻣﻮن و ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎی عملکردی ﺑﮕﺬارد. اﮔﺮ ﭼﻪ اﻫﻤّﻴﺖ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﺴﻴﺎری از اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ، اﻣﺎ در واقع پاسخ اﻳـﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ورزﺷﻲ، دارای اﻫﻤﻴﺖ بسیاری اﺳﺖ، همچنین از این تمرین مقاومتی به عنوان ﻣﺤﺮك اﺻﻠﻲ ﺑﺮای اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺎد غلظت ﻫﻮرﻣﻮنﻫﺎ یاد شده است(2، 7). امّا از آنجا که مشخصه تمرین مقاومتی ایجاد محیطی حاد برای پاسخهای فیزیولوژیکی از جمله پاسخ هورمونی بوده که نقش حیاتی در فرایند تغییر و تبدیل سلولهای پروتئینی تارچهای ایفا می کنند و عوامل ﻫﻮرﻣﻮنی جزو اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮﮐﻠﯿﮥ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی تنظیم رشد هستند(18،17،8) و به همراه ترشح هورمونهای آنابولیک اثرات فیزیولوژیکی مهمی خصوصاً برای مردان جوان وجود دارد، لذا روشهای مختلفی برای افزایش تعامل بین فعالیتهای مقاومتی و غدد درون ریز مورد مطالعه قرارگرفته است(1۰،9). در این بین مد نظر قرار دادن دستکاری متغیرات تمرینی نظیر: حجم، شدت، استراحت بین دورها و… توانسته بر اثر پاسخ هورمونی، در چرخه واکنش پذیری سبب سازگاری بزرگ سنتز پروتئین شود(18،17،16،11). امّا با این وجود که روشن است طراحی برنامه های ویژه سبب پاسخ متفاوت هورمونی می شود، مشخص نیست تا چه اندازه اختلاف پاسخ هورمونی در مداخله حاد تمرین مقاومتی پس از یک دوره تمرین رخ میدهد(۱3). گفته شده ترکیب نوع تمرینات توانسته تعادل آنابولیک و کاتابولیک هورمونها را تغییر دهد(1)، بنابراین به نظر میرسد، شیوه های تمرینی متنوع بتواند حقایق بسیاری درباره ماهّیت انواع تمرین مقاومتی آشکار کند. با این تفاسیر ارائه شده و ضمن اینکه پروتکلهای تمرین علمی می تواند در بهینه سازی و پاسخ مطلوب فرایندهای رشد ورزشکاران و مربیان را یاری کند(۱۷،۱۴،۱۵،۹) ما در پی بررسی تأثیر ترتیب بکارگیری حرکات مشخص در تمرین مقاومتی بر پاسخ هورمون تستوسترون و مقدار تغییرات عملکردی انجام شده با دستورالعمل تجویز پروتکل تمرینی مقاومتی به صورت سنتی و منتخب هستیم.
2-1- بیان مسأله
سیستم اندوکرین تعادل حیاتی بدن را حفظ کرده و به انسان کمک می کند تا به محرك خارجی پاسخ دهد. سیستم اندوکرین بخشی از راهبر بهینه سازی اعمال فیزیولوژیک بدن است . این مکانیسمهای کنترل شده بوسیله سیستم اندوکرین میتواند در پاسخ به یک جلسه تمرین مقاومتی حاد فعال شود (4). مکانیسمهای آنابولیک ویژهای مانند ترشح هورمون رشد، و تستوسترون بر رشد و توسعه ی عضلانی تأثیر میگذارند. ورزش مقاومتی یک محرک برای توسعه ی قدرت و هیپرتروفی تار عضلانی است. این موضوع می تواند كمینه در بخشی به افزایش حاد ناشی از ورزش در هورمونهای آنابولیک آندوژنی مربوط باشد(3). با افزایش سن، عملکرد قدرتی، توده عضلانی تستوسترون یک هورمون آنابولیک است که از آندروژنC-19 استرول مشتق می شود و مانند همه هورمونهای استروئیدی دیگر به طور عمده در سلولهای لیدیگ بیضه ازکلسترول تولید میگردد(10،9). گفته شده تستوسترون نقش مهمی در توسعه حجم عضلانی و قدرت بازی می کند، که آن را به عنوان میواستاتین تسهیل کننده برای رشد عضلات در تعامل برای تحریک سنتز پروتئین عضلانی میشناسند. مشخص شده دوره های تمرین حاد به سرعت باعث افزایش سطح تستوسترون در گردش خون می شود(2،1). از طرفی آثار تمرین با توجه به نوع آن اختصاصی است. به علاوه انواع سازگاری های ایجاد شده در عضله در پاسخ به نوع تمرین نیز اختصاصی می شود. نوع تمرین سازگارهای متفاوتی را در بدن ایجاد میكند كه برخی متضاد با هم هستند(1). یک بار تمرنی برای تحریک سیستم عضلانی نه فقط با شدت ورزش، بلکه با نوع و زمان بازیافت بین انقباضهای تناوبی یا تداومی ارتباط دارد(3). با این وجود به نظر میرسد ترتیب به کارگیری حرکات در تمرین مقاومتی شکل پاسخ هورمونی را دستخوش تغییرات عمدهای خواهد کرد.
امّا از آنجا که ممکن است به طور ظاهری یک تصمیم ساده برای به کارگیری محرک مطلوب در تمرین مقاومتی به واقع یک انتخاب پیچیده باشد که تمام زنجیره رویداد در مسیر سازگاری را تحت نفوذ قرار میدهد. بنابراین آگاهی از این قضیه که بدانیم چه نوع تمرینی می تواند پاسخ هورمونی بهینهای ایجاد کند بسیار حائض اهمیت است(11)و در این تحقیق جهت بررسی آثار متغییر ترتیب حرکت بر پاسخ هورمونی و عملکردی در پی بررسی آثار تمرینات مقاومتی با دو ترتیب متفاوت به روش سنتی ومنتخب بر میزان تغییرات هورمون تستوسترون هستیم.
:
فعالیت و تحرک جزء جدانشدنی زندگی بشر بوده که در هر دوره به اشکال خاص در زندگی انسان مطرح بوده است.در جوامع صنعتی و متمدن امروزی که حرکت انسان روز به روز محدودتر می‌شود،تربیت بدنی و فعالیتهای جسمانی جایگاه ویژهای پیدا کرده است.زندگی ماشینی بشر امروز موجبات دوری او از فعالیت را فراهم ساخته و این فقر حرکتی نشاط و شادابی را از جسم او دور کرده و به جای آن عامل خطرآفرین چاقی را جایگزین ساخته است.
مطالعات انجام شده در آخرین دهه قرن گذشته نشان دادند که چاقی و چگونگی توزیع چربی بدن به ویژه در ناحیه‌ی میانی بدن(کمر و شکم)،پیشگوی مناسبی برای ابتلا به بیماری‌ها در آینده است.بر اساس نتایج این تحقیقات ،مهمترین اختلالات تندرستی که با افزایش میزان چربی بدن به ویژه در نواحی شکم و کمر رابطه دارند،عبارتند از :هیپرلیپیدمی،بیماری پر فشارخونی،دیابت نوع دوم،بیماری کرونری قلب،سرطان سینه و رحم و پروستات،بیماری‌های تنفسی،ناهنجاری‌های ساختاری،عملکرد قلب و افسردگی از طرفی بعضی از پژوهشگران ارتباط چربی بدن به ویژه در ناحیه‌ی شکم را با میزان مرگ و میر مشخص کرده‌اند(کنایت،1979؛فرانین،1993).
اهمیت ترکیب بدن و رابطه‌ی آن را با سلامتی را نمی‌توان نادیده گرفت.بدن و ترکیبات آن در موفقیت و عدم موفقیت ورزشکاران نقش به سزایی دارد.این مسئله نه تنها برای شرکت برای شرکت در میادین ورزشی،بلکه برای سالم زیستن و شاداب ماندن از اهمیت بالایی برخوردار است.بنابراین ،ارزیابی ترکیبات بدن به منظور تعیین میزان مطلوب آن ضروری است(دسپرس،1991).
طی سالهای اخیر شیوع چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان رشد زیادی داشته و هم اکنون به یک مشکل جدی در دنیا تبدیل شده است (افتخاری و همکاران، 1386؛اکبری و همکاران،1386). عامل اصلی چاقی به درستی مشخص نیست اما به نظر میرسد عواملی مانند تغییر در الگوی غذایی، مصرف میان وعده‌ها ، غذاهای آماده ، مصرف نوشابه، زندگی بی تحرک مثل تماشای بیش از حد تلویزیون، استفاده از کامپیوتر و بازی‌های کامپیوتری به خصوص کاهش فعالیت بدن در این زمینه مؤثر باشد. انجام فعالیت متوسط تا شدید به میزان حداقل 6 دقیقه در روز و پرهیز از سبک زندگی بی تحرک در دوره نوجوانی میتواند از چاقی جلوگیری کند.طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت،فعالیت فیزیکی به هر گونه حرکتی گفته می‌شود که با حرکت ماهیچه اسکلتی ایجاد می‌شود و انرژی مصرف می‌کند.این سازمان توصیه می‌کند در افراد 5 تا 17 ساله،حداقل 60 دقیقه در هفته فعالیت فیزیکی متوسط تا شدید به میزان حداقل 60 دقیقه در روز به خصوص در دوره نوجوانی، به پیشگیری از چاقی کمک می‌کند(مانسون و همکاران،2008؛ فولهلم و همکاران،1999).بنابراین فعالیت ورزشی کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد زیرا سطح انرژی را افزایش میدهد و موجب سلامت جسم و روح و روان می‌شود و همچنین به بیماری‌های ناشی از کم تحرکی (مانند بیماری قلبی،فشار خون،دیابت،پوکی استخوان و مانند آن ها)کمک می‌کند(گائینی و دبیدی روشن،1387).
به طور کلی،ترکیب بدن ارزیابی می‌شود تا وضعیت آمادگی و تندرستی فرد مشخص و کنترل شود.این ارزیابی،ضمناً به طراحی برنامه‌های تمرینی ورزشکاران کمک می‌کند.به خوبی معلوم شده است که درصد زیاد چربی بدن(توده‌ی خالص کمتر در بدن)با بیشتر شدن خطر بیماری‌ها همراه است،از طرف دیگر،درصد زیاد توده‌ی خالص بدن و توده‌ی کم چربی،با موفقیت‌های ورزشی و تندرستی کامل توأم میباشد(گائینی و دبیدی روشن،1387).
بیان مسأله:
افزایش وزن بدن در نتیجه عدم تعادل بین دریافت و مصرف انرژی است فعالیت بدنی،مهمترین عامل در مصرف انرژی است و در تنظیم وزن نقش به سزایی دارد.تمرین هوازی تمرینی است که با اجرای آن، کارایی دستگاه‌های تولید انرژی به روش هوازی، افزایش یابد و باعث افزایش استقامت قلبی- تنفسی شود. برای کسی که اهداف تندرستی را دنبال می‌کند، تمرین هوازی باید یک بخش ارزشمند در زندگی
باشد. این تمرینات در افراد چاق که میزان چربی بدنشان بیش از حد طبیعی است با کاهش چربی بدن باعث کاهش وزن در آنها می شود (گائینی و رجبی،1387). چاقی مهمترین مشکل تغذیه‌ای ـ بهداشتی نوجوانان در کشورهای توسعه یافته است. امروزه در کشورهای در حال توسعه نیز به دلیل تغییر در شیوه زندگی، مدرنیزه شدن و توسعه شهرنشینی شیوع چاقی روبه افزایش است (باژن و همکاران،1384). بی تحرکی، سرچشمه بسیاری از بیماری‌های مزمن است و ریشه در عادت‌های دوره کودکی و نوجوانی دارد (واگنر و همکاران،2004؛مانسون و همکاران،1991). با توجه به جمعیت بالای دختران نوجوان در ایران، آسیب پذیری بالای این گروه، وسعت و اهمیت مشکل چاقی در دوره‌های بعد زندگی و محدودیت منابع اطلاعاتی در این زمینه مطالعه روی دختران نوجوان لازم است (باژن و همکاران،1384). انجام فعالیت فیزیکی در دوره نوجوانی موجب افزایش اعتماد به نفس و پیشگیری از چاقی، افسردگی می‌شود و باعث تناسب اندام می‌شود و پایه‌ای برای الگوی فعالیت در دوره‌های بزرگ‌سالی است (ماگنسون و همکاران،2008؛فولهلم و همکاران،1999).در زمینه تأثیر تمرین هوازی بر وزن و درصد چربی، بر روی دختران نوجوان تحقیق کمی انجام گرفته، در برخی تحقیقاتی که روی نوجوانان انجام گرفته، کاهش سطح فعالیت بدنی و افزایش رفتارهای کم تحرک (تماشای تلویزیون) در این آزمودنیها، با اضافه وزن و چاقی مرتبط است، ولی هیچ ارتباطی بین الگوی رژیم غذایی و اضافه وزن و چاقی وجود ندارد (زارعی و همکاران،1389). در مطالعات برنسون و وال نیز افزایش دریافت انرژی عامل افزایش بروز چاقی در نوجوانان گزارش شد. تمرین‌های هوازی میتواند باعث کاهش چربی بدن شوند و برای کاهش چربی بدن، ورزشهای هوازی با شدت کم مؤثرتر از ورزشهای شدید است (گائینی و رجبی،1387). با توجه به محدود بودن اطلاعات و همچنین تحقیقات ضد و نقیضی که در زمینه فعالیت نوجوانان و تغییرات وزن آن ها ارائه شده است و تحقیقات قبلی بیشتر بر روی مردان انجام گرفته شده است و چون آمار زنان در معرض خطر چاقی در کشور ما بیشتر از مردان است بنابراین دختران نوجوان باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند. لذا این تحقیق بر روی دختران نوجوان گرمی استان اردبیل انجام خواهد شد. و به آزمون گر در تشخیص این مسئله کمک خواهد کرد که تمرین هوازی بیشتر بر روی وزن دختران نوجوان تأثیر دارد و یا درصد چربی بدن آن ها؟
اهمیت و ضرورت تحقیق:
رفتارهای بهداشتی دختران نوجوان بر سلامت آنان و سلامت و توسعه جامعه موثر است (نجات و همکاران،1387). ورزش نوجوانان به دلایل مختلفی میتواند بر ارتقای سلامت موثر و در صدر اولویت‌های مربوط به بهداشت نوجوانان باشد (پندر و همکاران،2002). برنامه ریزی پیرامون سلامت نوجوانان با توجه به رفتارها و عوامل خطرساز این دوره بسیار مهم است. بنابراین باید به نوجوانان فرصت داد که فعالیت بدنی داشته باشند و زمینه را برای رشد و کمال خود فراهم آورند و تکامل جسمی در آن ها پدیدار گردد. (نجات و همکاران،1387)
فعالیت بدنی منظم در تمامی دوران زندگی، به ویژه کودکی و نوجوانی حائز اهمیت است و اثرات مفید آن را بر رشد جسمانی، فکری و روانی کودکان و نوجوانان نباید نادیده گرفت. انجام فعالیت بدنی جدی منظم با عوامل اصلی خطر بیماری قلبی مقابله کند (فشارخون بالا، چاقی و روش زندگی کم تحرک) و قدرت عضلانی، انعطاف پذیری و استقامت را گسترش میدهد و همچنین اعتماد به نفس، خویشتن داری و عزت نفس را گسترش میدهد و به تنظیم کنترل وزن و ترکیب بدن کمک می‌کند. در این میان تمرین هوازی نقش زیادی در کاهش چربی بدن دارد و باید به عنوان رکن اصلی برنامه‌های کاهش وزن قرار گیرد(گائینی و رجبی،1387).تمرین هوازی هنگامی که شدت کار از کم تا متوسط افزایش می‌یابد،سرعت لیپولیز، مقدار جریان خون بافت چربی و جریان خون ماهیچه افزایش می‌یابد که باعث افزایش دسترسی ماهیچه‌ها به اسید چرب می‌شود. این امر با افزایش مقادیر مطلق اکسیداسیون چربی همراه است.
از طرفی برای آزمودنی‌های چاق عاقلانه‌ترین راه این است که به جای فعالیت بدنی شدید، آن ها را به انجام فعالیت بدنی با شدت متوسط تشویق کنیم زیرا انجام فعالیت بدنی با این شدت عملی‌تر و اجرای آن برای آزمودنیها راحت‌تر است (لازر و همكارانش،2007).
یکی از عوارض زندگی ماشینی که روز به روز نمایان‌تر می‌شود.کاهش فعالیتهای بدنی است.ما،اگر چه از مزایای تکنولوژی بهره کامل نبردهایم.اما به تبعات و پیامدهای منفی آن،مصرفی شدن و شیوع بیماری‌های ناشی از فقر حرکتی گرفتار شده‌ایم.فقر حرکتی عامل بسیاری از بیماری‌های جان‌فرسا چون چاقی،ضعف دستگاه‌های قلبی عروقی و تنفسی و کاهش ظرفیت حیاتی ریه میباشد و سلامتی را به طور مستقیم و غیر مستقیم به خطر انداخته و زندگی را برای انسان ناخوشایند ساخته است(دیوید،1366).
بنابراین،فعالیت بدنی،یک بخش مهم در برنامه‌های مرتبط با سلامتی است و فقدان آن موجب بسیاری از بیماری‌ها می‌شود.هر چند،اهمیت برخورداری از زندگی فعال بدنی در دوران بلوغ و بزرگ‌سالی به خوبی ثابت نشده است.اما،ارتباط بین فعالیت بدنی و سلامتی در کودکان و نوجوانان،به خوبی مشخص نشده است.با این وجود برخی تحقیقات صورت گرفته نشان میدهد که فعالیت بدنی در دوران کودکی باعث افزایش سلامتی استخوان توسعه بهداشت روانی و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های فشار خون،چاقی،دیابت و فقر حرکتی میگردد(لویگنسون،2001).
در حال حاضر نیز،یکی از مشکلات عمومی سلامت جسمانی در تمامی کشورها،چاقی و اضافه وزن است و مسئله نگران کننده ارتباط چاقی دوران کودکی و نوجوان با چاقی بزرگ‌سالی است. زیرا مشخص شده است که در حدود 30% دختران و 10 % پسرانی که در کودکی چاق بودند.به افراد بزرگ‌سال چاق تبدیل شده‌اند(ویلیامز و همکارانش،2000).
مصرف مواد غذایی پر چرب در کنار زندگی بی تحرک،همچنین شیوع برخی اختلالات تغذیه‌ای و تغییر رفتارهای تغذیه‌ای در دو سه دهه گذشته از عوامل بر هم خوردن تعادل بین انرژی مصرفی و مواد غذایی دریافتی است.علاوه بر انرژی دریافتی اضافی از مواد غذایی و پایین بودن انرژی مصرفی در نتیجه‌ی فعالیت بدنی کمتر،عوامل وراثتی،پایین بودن اکسیداسیون چربی،پایین بودن فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک،کاهش سطح لپتین پلاسما،عوامل فشارزای روانی و وضعیت اجتماعی اقتصادی از دیگر عوامل موثر در چاقی ست(بری،1985).
اهمیت چاقی در دوران کودکی و نوجوانی نه تنها به دلیل عوارض جسمانی و روانی زودرس، بلکه به دلیل افزایش چاقی بزرگ‌سالی، مرگ و میر و بار هزینه اقتصادی سنگین آن بر اجتماع است (برش و همکاران،2000). چاقی با بیماری سرخرگ کرونری، بیماری فشار خون، دیابت نوع 2، بیماری انسداد ریوی، التهاب مفصلی و انواع مشخصی از سرطان ارتباط دارد.بنابراین برای برخورداری از وزن مطلوب باید شیوه زندگی را به گونه‌ای تغییر دارد که انرژی دریافتی بدن کمتر شود و انرژی اضافی آن نیز به مصرف برسد (گائینی و رجبی،1387).فعالیت ورزشی به تنهایی، یا به صورت ترکیب با رژیم غذایی معقول، مهمترین پیامدهای بلندمدت کاهش وزن را به دنبال خواهد داشت (گائینی و دبیدی روشن،1387).
با توجه به محدود بودن اطلاعات و همچنین تحقیقات ضد و نقیضی که در زمینه فعالیت نوجوانان و تغییرات وزن آن ها ارائه شده است و تحقیقات قبلی بیشتر بر روی مردان انجام گرفته شده است و چون آمار زنان در معرض خطر چاقی بیشتر از مردان است این تحقیق بر روی دختران نوجوان انجام شد.
