وبلاگ

:

 

منطقه قفقاز به دلیل موقعیت خود که اروپا را به آسیاوخاورمیانه متصل می کند.پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی وخلاءقدرت در این منطقه حساس ژئوپلیتیکی ،اهمیت روزافزونی یافته است .وجود منابع قابل اتکا ی انرژی ،تنوع قومیتی ،فرهنگی ،دینی ودیگر مسائل کلان نیز تنها توانسته است بر حساسیت ژئوپلیتیکی قفقاز در جوامع جهانی بیفزایند.گذشته از این عوامل ورود بسیاری از قدرت های منطقه ای وفرامنطقه ای باعث تغییرات مهمی در معادلات سیاسی واقتصادی شده این جهت گیری ها به نوعی یارگیری سیاسی نیز انجامیده وهرکدام از این بازیگران سعی دارند ضمن عقب زدن سایر رقبا ،منافع وامتیازات بیشتری را در منطقه بدست آورندطبیعتا وجود این رقابت ها برروابط ایران وکشورهای قفقاز که از دیرباز دارای پیوندهای عمیقی با یکدیگر بوده اند تاثیر خواهد گذاشت .                                                                                  

 

1-1بیان مسئله :

 

از مهمترین تحولات ژئوپلیتیکی در دهه های آخر قرن گذشته فروپاشی اتحاد شوروی بود که پیامد آن ظهور کشورهای نواستقلال در حوزه جنوبی شوروی وورود آنها به عرضه روابط بین الملل بود .منابع سرشار وغنی انرژی وبازارهای مصرف برای سرمایه گذاری همراه با بحرانهای هویتی واجتماعی، بحرانهای ساختاری وسیاسی وهمچنین ضعف اقتصادی وناکارآمدی دولت های منطقه همه وهمه عواملی است که باعث جلب توجه دیگر بازیگران عرضه جهانی به این منطقه شد یکی از پیامدهای آن درکناررقابت قدرت های فرامنطقه ای فعال شدن قدرت های منطقه ای برای حضور ونفوذ در این منطقه است. ایران وترکیه هم با هدف یافتن جایگاهی درفرصت های پیش رو وهم باهدف رفع نیازهای این کشورها در عرضه داخلی وضرورت های سیاست خارجی آن بیشتر برپایه متغیرهائی چون اشتراکات فرهنگی، ملاحظات ژئواکونومیک وژئوپلیتیک به رقابت با هم پرداختند منطقه قفقاز جنوبی که شامل سه کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان وگرجستان میباشد از همان ابتدا مورد توجه دو قدرت منطقه ای ایران وترکیه قرارگرفت .ترکیه همزمان با اشغال قره باغ توسط ارمنی ها در حمایت از آذربایجان مرزهای هوائی وزمینی خود رابرروی ارمنستان بست واز آن زمان مسئله قره باغ نقش تعیین کننده ای در مناسبات ترکیه با ارمنستان ایفا می کند

 

1-2سوال تحقیق :

 

سوال اصلی که در این تحقیق مطرح شده است این است که:

 

1-اساسا تحول اساسی در روابط ارمنستان وترکیه چه تاثیرات ژئوپلیتیکی درمنطقه قفقاز جنوبی وموقعیت ایران خواهد داشت؟                                                                      

 

   2–آیا خروج ارمنستان از مثلث ایران وروسیه وپیوستن به بلوک غرب وترکیه باعث تضعیف محور روسیه _ایران خواهد شد؟  

 

3–آیا بدون در نظر گرفتن حل مناقشه قره باغ از طرف ترکیه باعث گرایش جمهوری آذربایجان بسمت محور روسیه _ایران ،ارمنستان خواهد گردید؟

 

1-3فرضیه های تحقیق :

 

فرضیه اصلی این تحقیق عبارت است از:

 

عادی سازی روابط ارمنستان –ترکیه هم جایگاه ژئوپلیتیکی منطقه، هم منزلت کشورها وهم موازنه قدرت دربین کشورهای منطقه را دچار تحول اساسی خواهد نمود.

 

فرضیه دوم–خروج ارمنستان از مثلث ایران وروسیه وپیوستن به ترکیه وبلوک غرب باعث تضعیف محور روسیه-ایران

 

می شود.    

 

فرضیه سوم–گرایش جمهوری آذربایجان به سمت روسیه –ایران وارمنستان بدون در نظر گرفتن حل مناقشه قره باغ از طرف ترکیه .

 

1-4اهداف تحقیق :

 

هدف کلی این تحقیق درک وشناخت دقیق از پویش های جدیددرصحنه معادلات سیاسی، امنیتی واقتصادی منطقه قفقاز وتامین منافع ملی کشور در روند تغییر تدریجی موازنه قدرت سنتی در این منطقه است                                          –ایران نباید روابط نزدیک با ایروان را همیشگی وتضمین شده بپندار بنابراین تغییر اساسی در نگرش وخط مشی تهران نسبت به ایالات متحده آمریکا ودرپی آن روسیه پیش شرط توسعه معنادار روابط با همسایگان در قفقاز جنوبی است .

 

1- 5اهمیت وضرورت تحقیق :

 

 

 

اهمیت وضرورت این تحقیق از آنجا ناشی می شود که با مطالعات وبررسیهای بعمل آمده مشخص شده است که در پژوهش های صورت گرفته پیشین به موضوع پیامدهای ژئوپلیتیکی ناشی از نزدیکی وعادی سازی روابط ارمنستان–ترکیه وتاثیرات آن برامنیت ملی واقتصادی کشورمان کمتر صورت گرفته است وتعداد پژوهش ها محدود اندک میباشد لذا به نظر می رسد با انجام این تحقیق تا حدودی خلاءوجا ی خالی این پژوهش ها مرتفع گردد.

 

1-6روش تحقیق :

 

در این تحقیق روش گرد آوری اطلاعات بصورت اسنادی، فیش برداری، کتابخانه ای،مدارک نقشه ها ومقالات ورسانه های جمعی واینترنت (سایت ها)میباشد وبصورت توصیفی –تحلیلی انجام گردیده است

 

 1-7محدوده مورد مطالعه :

 

تحقیق حاضر ضمن گذری در تاریخ وجغرافیای قفقاز جنوبی بطور عمده پس از جدائی از ایران وبعد ازتشکیل اتحاد جماهیر شوروی وپس از فروپاشی آن وتشکیل سه جمهوری قفقاز جنوبی آذربایجان گرجستان وبه خصوص جایگاه ارمنستان در رابطه با کشورهای ایران وترکیه میباشد

 

1-8محدودیت ها:

 

یکی از مهمترین محدودیت ها در این تحقیق عدم دسترسی به منابع دست اول وروز دنیا ونیز عدم ترجمه منابع انگلیسی زبان در این مورد میباشدوبیشتر منابع تحقیق از طریق فصلنامه ها ومجلات گذشته در این رابطه میباشد.

 

1-9پیشینه تحقیق :

 

-بعضی از مقالات ارائه شده در رابطه با موضوع تحقیق فوق عبارتند از مقاله تحت عنوان چشم انداز توازن قدرت در قفقاز در پرتوتحول روابط ترکیه –ارمنستان توسط اقای میرقاسم بنی هاشمی در دی 88انجام گردیده در این مقاله بیان میشود که بهبود روابط ارمنستان –ترکیه موجب تقویت ائتلاف غرب گرا واحتمال ورود ارمنستان به این فرایندبرای رفع آثار تحریم وانزوای جغرافیائی وبازسازی زیر ساخت های اقتصادی- صنعتی اجتناب پذیر خواهد بود ومعادله قدرت را در منطقه به نفع ترکیه وبلوک غرب تغییر می دهد.

 

–مقاله ای دیگر تحت عنوان روابط ایران وارمنستان :فرصت ها وموانع توسط نوراله قیصری ومهناز گودرزی در اردیبهشت 88انجام شده است در این مقاله به دلایل اهمیت ارمنستان برای ایران اشاره

 

گردیده است از جمله اهمیت ژئوپلیتیک به دلیل مرتبط شدن ایران با دریای سیاه، قفقاز شمالی واروپا واستفاده از دهلیزهای ورودی وخروجی وخطوط مواصلاتی ارمنستان اهمیت استراتژیک ارمنستان برای مقابله با توسعه طلبی ترکیه در منطقه اهمیت سیاسی از نظر امکان بهره برداری از لابی قوی ارامنه در محافل سیاسی واقتصادی اهمیت اقتصادی از نظر تسخیر بازار ارمنستان دربخش های مانند انرژی بهره برداری سیاسی وامنیتی برای حضور تعیین کننده در منطقه قفقاز وممانعت از گسترش بحران ها مانند بحران قره باغ به داخل ایران وایجاد توازن قوا در تحولات منطقه وروابط آذربایجان وارمنستان ومعادلات منطقه ای از جمله مسائل انتقال انرژی                       .

 

– مقاله دیگر تحت عنوان ایران وخطوط انتقال انرژی حوزه خزرتوسط نصرتی (1388)انجام گردیده که به بررسی چالش ها وفرصت های ژئوپلیتیکی انتقال وترانزیت انرژی منطقه آسیای مرکزی وقفقاز ودریای کاسپین به بازارهای جهانی پرداخته است وی در این مقاله از ایران به عنوان امن ترین ،اقتصادی ترین وکوتاهترین مسیر انتقال منابع انرژی به بازارهای جهانی نام می برد ولی ایالات متحده به علت اطلاع از موقعیت بی نظیر ژئوپلیتیک وژئواستراتژیک ایران واینکه این موقعیت می تواند ایران را به بازیگری جهانی تبدیل نماید دست به اقداماتی برای خنثی نمودن این توان بالقوه زده است که از آن جمله می توان به جایگزینه راه هائی غیراز ایران برای این انتقال اشاره نمود.                                       -کتاب روابط ایران با جمهوریهای قفقاز نوشته دکتر میرابراهیم صدیق نشردادگستر(1383)که به دیدگاه های نظری ،نگاهی به جغرافیای منطقه قفقازوسابقه تاریخی روابط ایران با این منطقه ،تاثیر قدرت های منطقه ای وفرامنطقه ای در قفقاز ،روابط سیاسی-اقتصادی ایران با جمهوریهای قفقاز ،علل گسترش روابط ایران با ارمنستان اشاره می کند.                                           -کتاب ژئوپلیتیک جدید ایران از قزاقستان تاگرجستان نوشته دکتر سیدعطاله تقوی نشردفتر مطالعات سیاسی وبین المللی وزارت امورخارجه (1387)که به ویژگیهای ژئوپلیتیک ایران،دیدگاه های مهم ژئوپلیتیکی ،عوامل موثر در ژئوپلیتیک ایران ،آثار علائق ژئوپلیتیک درفضای روسیه تزاری وجانشین آن شوروی سابق نسبت به ایران ،بحران ها،منابع وظرفیت های کشورهای آسیای مرکزی وقفقاز،بررسی منابع وظرفیت های اقتصادی آسیای مرکزی وقفقاز،تاثیرات امنیتی واقتصادی –سیاسی فروپاشی شوروی برژئوپلیتیک ایران،زمینه های مشترک همکاری بین ایران وکشورهای آسیای مرکزی وقفقاز اشاره دارد.

 

منابع ذکر شده در بالاتنها قسمتی از انبوه رساله ها،کتاب ها ومقاله های نوشته شده در این حوزه است .که البته هرکدام به بخش خاصی از موضوع مورد بحث پرداخته اند بنابراین در طول پایان نامه سعی شده است تا به بسیاری ازآنها اشاره گردد .به هرحال بطورکلی منابعی که ذکر گردیده بطور جامع به بررسی موضوع مورد نظر نپرداخته اند وهدف از پژوهش این است تا این خلاءرا پرکندودرصورت عادی شدن روابط ارمنستان وترکیه تاثیرات آن را در سطح منطقه وبخصوص در رابطه بامنافع ملی ایران مورد بررسی قراردهد.

 

1 -10شیوه گردآوری داده ها واطلاعات :

 

به منظور گردآوری وجمع آوری داده ها در این پژوهش از ابزار فیش برداری از کتب مختلف ،آمار واطلاعات وهمچنین گزارش های پژوهشی سازمانها وموسساتی که در زمینه آسیای مرکزی وقفقاز تخصص دارند استفاده می گردد همچنین استفاده از فضای مجازی اینترنت واطلاعات افراد مجرب ومتخصص در این رابطه ونیز بانکهای اطلاعاتی رایانه ای بهره گیری خواهد شد.

 

1-11هدف کاربری وبهره وران

 

شناسائی اهمیت منطقه قفقاز جنوبی از دیدگاه های مختلف اقتصادی ،اجتماعی،تاریخی،فرهنگی ،مذهبی وسیاسی وحوزه جغرافیائی این تحقیق می تواند مورد استفاده دانشجویان ،محققان وپژوهشگران مسائل قفقاز قرارگرفته وسازمانهائی که در حوزه قفقاز جنوبی عملکرد خاصی دارند می توانند از اطلاعات بهره مند گردند.

 

 1-12تعریف مفاهیم واصطلاحات :

 

ازمهم ترین واژه ها واصطلاحات بکاررفته در این تحقیق که به تشریح آنها پرداخته خواهد شد عبارتند از:

 

1-12-1ژئوپلیتیک :                        

 

   ژئوپلیتیک شیوه قرائت ونگارش سیاست بین الملل توسط صاحبان قدرت واندیشه وتاثیر آن برتصمیم گیری های سیاسی در سطح ملی ومنطقه ای است.(میرحیدر،22:1377).

 

ژئوپلیتیک یا سیاست جغرافیائی اثر محیط واشکال وپدیده های محیطی چون موقعیت جغرافیائی ،شکل زمین ،منابع کمیاب، امکانات ارتباطی وانتقال (زمینی دریائی هوائی وفضائی )وسایل ارتباط جمعی و …را در تصمیم گیریهای سیاسی بویژه در سطوح گسترده منطقه ای وجهانی مطالعه می کند(مجتهد زاده:128:1381)