وبلاگ

در انواع ادبی منظوم، نوعی شعر به نام منظومه های حماسی وجود دارد. حماسه از مهیجّ ترین انواع ادبی است و در آن سخن از جنگاوری ها ودلاوری های قهرمانان ملی، پهلوانان و رهبران مذهبی است. حماسه از مجموعه عوامل و عناصر تشکیل می شود که عبارتند از: حوادث و رویدادها، شخصیت ها، زمان ها و مکان های گوناگون و گاه غیرطبیعی، حیوانات خارق العاده، گیاهان و اشیاء غیرعادی و … در حماسه ها گفتگو با دشمن، زبان آوری و استدلال، بیان افتخارات ملی، معرفی خود، تکیه بر نسب و نژاد، تحقیر دشمن و … اصطلاحاً رجز خوانده می شود. کارکرد رجز، تأثیر و رویکردهای گوناگون آن در شناخت اجزاء حماسه بسیار کارساز است.

 

شناخت رجزها و کارکرد آن ها که حسب حال و بیان ویژگی ها و خصلت های ملی است ما را قادر می سازد که به خودشناسی ملی و فرهنگی برسیم و با تکیه بر این هویّت در بین دیگر ملت ها سرفراز زندگی کنیم و در حراست از کشور و ملت و فرهنگ خود بکوشیم.

 

اهداف این تحقیق، یافتن کارکردها و رویکردهای گوناگون رجزهای حماسه های ملی ایران است.

 

در زمینۀ رجز و رجزخوانی سوالاتی مطرح می شود که ما در این پژوهش به آنها پاسخ
داده ایم، مانند:

 

1ـ آیا رجزها دارای مفاهیم و مضامین خاصی هستند؟

 

2ـ اهداف، رویکردها و کارکردهای رجز چیست؟

 

در زمینۀ کارکرد رجز و رجزخوانی تاکنون مطالعۀ مستقلی انجام نشده است، هر چند در
شرح ها و تحلیل هایی که بر شاهنامه نوشته شده به گفتگوهای پهلوانان اشاره شده است و در کتاب هایی که در مورد حماسه های ملی نوشته شده نکاتی آمده است اما در این مورد ویژه، ظاهراً تاکنون کاری انجام نشده است.

 

روش، مطالعۀ کتابخانه ای و نوع پژوهش توسعه ای است، بعد از مطالعه شاهنامه فردوسی ابیاتی که رجز محسوب شده اند استخراج و فیش برداری شده و بعد از مطالعه، بر اساس دو بن مایۀ اصلی، رجزها یعنی گوهر و هنر، فیش ها دسته بندی و تدوین شده و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. در پایان نتایج این بررسی به صورت کارکرد رجز به عنوان ترفندی روانشناختی برای غلبه بر دشمن اثبات شده است.

 

2-1- بیان مسأله

 

فردوسی با سرودن شاهنامه به اوج قله ادب فارسی و اوج جاودانگی رسید. روش او در سرودن حماسه بی بدیل است و مسلماً رجز خوانی یکی از مهمترین و حماسی ترین بخش های شاهنامه به شمار می رود که باید مورد کنکاش بیشتر قرار گیرد.

 

شاهنامه یک روایت منسجم است و یکی از عناصر برجسته در این روایت گفتگوهای میان افراد است که قسمت زیادی از شاهنامه را به خود اختصاص می دهد و اکثر گفتگوهای قبل از جنگ ها رجز خوانی محسوب می شود.

 

رجز در لغت عرب به معنی حقیقی به دو منظور به کار رفته است: یکی تحرک و جابجایی شتر و یکی نامی برای نوعی شعرکه در حقیقت از

 همان تحرک وجابجایی اخذ شده است.

 

در این پژوهش ابتدا به تعریف رجز و اهمیت آن، هدف از به کار بردن آن و سپس به انواع و تاثیر آن در مقاطع مختلف خواهیم پرداخت.

 

3-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

از آنجا که در گفتگوهای مدرن امروزه هم رد پایی از رجزخوانی «خصوصاً در نزاع های لفظی» دیده می شود لازم است که جهت ارتقاء فرهنگ عمومی بیشتر به این نحوه ی گفتگو پرداخته شود. تا آموزه های اخلاقی شاهنامه در این مورد بخصوص هم بیش از پیش فریادرس فرهنگ و باعث تعالی آن شود.

 

4-1- هدف ها

 

1- جمع آوری رجز خوانی ها در شاهنامه

 

2- طبقه بندی و تدوین انواع آن ها

 

3- نشان دادن تاثیر رجز خوانی

 

5-1- پرسش های اصلی تحقیق

 

1- آیا رجز خوانی حماسی ترین قسمت شاهنامه است؟

 

2- آیا قبل از جنگ ها برای تضعیف روحیه از رجز خوانی استفاده می شده است؟

 

3- آیا نوع و کیفیت رجز خوانی در تعیین طرف پیروز نقش مهمی داشته است؟

 

4- آیا بسیاری از رجزخوانی ها ریشه در حقایق داشته است؟

 

6-1- فرضیه های تحقیق

 

1- به نظر می رسد رجز خوانی حماسی ترین قسمت شاهنامه است.

 

2- احتمالاً قبل از جنگ ها برای تضعیف روحیه از رجز خوانی استفاده می شده است.

 

3- شاید نوع و کیفیت رجز خوانی در تعیین طرف پیروز نقش مهمی داشته است.

 

4- ممکن است بسیاری از رجزخوانی ها ریشه در حقایق داشته باشد.

 

فصل دوم: پیشینه تحقیق

 

1-2- پیشینه تحقیق

 

شاهنامه و فردوسی برای اهل علم و ادب و برای جهان به ویژه ایران اهمیت فراوانی داشته است. مقاله ها،تحقیقات و کتاب های بسیاری در مورد شاهنامه و ویزگیهای شاهنامه نوشته شده است که به نمونه ای از آنها که برتر هستند اکتفا می نمایم .

 

حماسه ملی ایران از نولدکه و حماسه سرایی در ایران از صفا ،همچنین زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه ،ازرنگ کل تارنج خار بهترین کتابهایی هستندکه شاهنامه را بررسی و تحلیل کرده اند .

 

کتابهای بسیاری رجز و انواع آن در مورد بررسی قرار داده اند که نمونه ای از بهترین آنها را برای آشنایی یاد آور خواهم شد .

 

فنون بلاغت و صناعات ادبی از جلال الدین همایی ،المعجم فی معاییر اشعار العجم از شمس قیس رازی ،حدائق السحر فی دقایق الشعر از رشید الدین محمد و طواط ،عروسان سخن از دکتر اسفندیار پور و زیبا شناسی سخن پارسی بدیع از میر جلال الدین کزازی.

 

فصل سوم: روش تحقیق

 

1-3- روش تحقیق

 

این رساله به شیوه تحلیل موضوع و محتوا کار شده است. روش من توصیفی می باشد .

 

بعد از اینکه با توجه به علاقه ای که به موضوع داشتم موضوع را انتخاب نمودم و با دکتر اسفندیار پور مشورت کردم کارم را شروع کردم اول به کتابخانه ها رفتم تا کتابهای مورد نیازم را بگیرم تعدای از کتابها آماده شد ولی چون بعضی از آنها در کتابخانه هایی که عضو بودم وجود نداشت به عضویت کتابخانه ها ی دیگری در آمدم بعد از نگاه کردن به فهرستها و پیدا کردن مطالبی که به موضوع ربط داشت شروع به فیش برداری نمودم. همین طور که کم کم پیش
می رفتم مطالبی برایم روشن شد و مشکلات برایم حل می گردید و راه آسان می شد.

 

رجزها را از شاهنامه پیدا کردم و کتابهای دیگری که در مورد رجز در شاهنامه بود مطالعه نمودم و برروی فیش ها یادداشت کردم و در پایان هدف را به صورت روشن بیان نمودم و در بخش یافته های تحقیق اطلاعاتم را ارائه کردم .

 

در تحقیق توصیفی محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است .از یافته ها نتیجه گیری
نمی شود فقط اطلاعات به دست امده طبقه بندی می شود. محقق فرضیه های خود را می سازد اطلاعات را با مطالعه گرد اوری می کند سپس انها را طبقه بندی تجزیه و تحلیل و بعد نتیجه گیری می کند.