وبلاگ

فلات ایران بر یکی از کمربندهای زلزله واقع شده و از این رهگذرگاه گاه نقطه ای از پهنه میهن اسلامی دستخوش لرزشهای مرگبار زلزله می گردد. نمونه های بارز آن را زلزله (31خرداد 1369) منجیل و زنجان یا زلزله(25شهریور1357) طبس و یا زلزله های قبل از آن در ناغان [](17 فروردین1356)- بوئین زهرا(1341) و غیره می توان نام برد.
کشور ایران در قسمت میانی کمربند کوه زای آلپ-هیمالیا واقع شده است و هنوز تحت تأثیر حرکات کوه زایی آلپ پایانی می باشد. از طرف دیگر حرکات صفحه عربستان به طور دائمی به صفحه ایران تنش وارد می کند و فرونشینی مکران در جنوب و باز شدن صفحه اقیانوس هند نیز سبب زیر راندگی صفحه اقیانوسی به زیر منطقه مکران می گردد. مجموعه این شرایط سبب به هم خوردن تعادل پوسته ایران می گردد و اثر آن به صورت جابجایی در طول شکستگی های قدیمی و بروز زمین لرزه مشاهده می شود. همانطور که در شکل مشاهده می شود گسل های ایران به طور کلی دارای روند شمالی- جنوبی (امتداد ایران شرقی). شمال غرب- جنوب شرق (امتداد ناحیه زاگرس و شمال شرق-جنوب غرب ، امتداد البرز شرقی) می باشد. گسل هایی که در طول دوره کواترنر (از دو میلیون سال پیش تا کنون) فعالیت نسبتا مهمی داشته اند عبارتند از:
گسل های آغاجاری، دامغان، البرز، آستارا، ترود، شمال تبریز، شاهرود، کازرون، کوه بنان کرمان، عباس آباد.
 
شکل ‏1‑1: نقشه صفحات زمین ساخت خاور میانه و حرکات نسبی آنها
 
 
شکل ‏1‑2: گسل های مهم ایران
 
گرچه دلایل بروز زلزله و یا زمان و مکان آن به روشنی مشخص نیست ولی در هر حال تا آنجا که مشخص شده است، تغییر شکلهای ناشی از حرکتهای قاره ها نسبت به یکدیگر(عوامل تکتونیک) باعث افزایش انرژی ذخیره شده در پوسته جامد زمین گردیده و وقتی به حد گسیختگی رسید، به ناچار این پوسته گسیخته شده و بخشی از انرژی ذخیره شده آزاد می گردد، و در این زمان پدیده لرزش زمین  به وجود می آید.چون انرژی آزاد شده بسیار زیاد و ناگهانی است، باعث ارتعاش شدید زمین گردیده و ساختمانهایی که برای مقاومت در برابر این ارتعاشها طرح نشده اند دچار گسیختگی و انهدام می گردند.
در ایران عزیز ما به علت اینکه برخی از شهرها و عموما روستاها از بافت قدیمی برخوردار هستند و ساختمانهای با مصالح بنایی فراوان در آنها یافت می شود اینگونه ساختمانها به علت اینکه متاسفانه بطور صحیح اجرا نمی شوند در هنگام زلزله خسارات زیادی را به بار می آورند در این فصل سعی شده در مورد تعریف ساختمانهای مصالح بنایی-عملکرد ساختمانهای مصالح بنایی و دسته بندی اینگونه ساختمانها بحث گردد.
در حال حاضر ساختمانهای ساخته شده با مصالح بنایی (به خصوص ساختمان هاای آجری) درصد بالایی از ساختمان های موجود یا در حال احداث در کشور ما را تشکیل می دهند[] مهمترین عامل مقبولیت ساختمان های بنایی در ایران ، به ویژه در شهرستان ها در دسترس بودن مصالح،ساده بودن تکنولوژی تولید آجر و بلوک های بنایی،آشنایی سازندگان با نحوه ساخت و ساز با مصالح بنایی و سر انجام ارزان تر بودن قیمت تمام شده این قبیل ساختمان ها نسبت به ساختمان های با اسکلت فولادی و بتن مسلح می باشد. با توجه به اینکه در ساخت بیشتر ساختمان های بنایی ضوابط و معیارهای مهندسی مربوط به مقاومت سازه در برابر زلزله مورد توجه قرار نمی گیرد و معمولا توسط سازندگان محلی و بدون توجه به اثر تخریبی زلزله، طراحی و اجرا می شود.
 

1-2-                    تعریف سازه­های بنایی

ساختمانهای بنایی از دیوارها وکفها هستند که در صورت به کار گیری صحیح از قابلیت‌های مصالح، نیازی به عناصراضافه جهت تحمل بارهای وزن و نیروهای جانبی نمی باشد.دیوارهای خارجی و

 دیوارهای جداکننده فضاهای داخلی ساختمان به تنهایی جهت تحمل بارهای وارده کافی خواهند بود.

در اینگونه ساختمانها علاوه بر آنکه حذف اسکلتهای بتنی و یا فلزی خود موجب صرفه جویی قابل ملاحظه ای در هزینه ها میگردد، بعلت پخش بار بر روی زمین توسط دیوارهای باربر، هزینه شالوده های این ساختمانها نیز به مراتب کمتر از ساختمانهای دیگر خواهد بود.
 

1-3-                    عملکرد ساختمان های آجری در  زلزله های گذشته

در دهه های اخیر در ایران چندین زلزله بزرگ و مخرب روی داده است که موجب تلفات سنگینی شده اند مثل زلزله های منجیل در سال1369 با بزرگی 3/7 ریشتر،طبس در سال 1357 با3/7 ریشتر، آذربایجان شرقی(هریس)درسال1391با3/6 ریشتر، بوشهر(کاکی)در سال1391 با 6 ریشتر و….
با نگاهی کلی به تاریخچه زلزله های کشور مشخص می شود که خانه های روستایی که در ناحیه مرکزی زلزله هایی با بزرگی بیش از 5/5 ریشتر قرار گرفته اند در معرض خطر ترک خوردن و فرو ریختن هستند. البته ساختمانهای آجری شهری که با ملات سیمان چیده شده اند مقاومت بیشتری دارند و ممکن است در برابر زلزله هایی با بزرگی 6 تا5/6 ریشتر نیز پایدار بمانند.
بدون شک بالا بردن کیفیت مصالح و نحوه ساخت و یکپارچگی سقف و سبک کردن آن، و نیز تعبیه عناصری مانند کلافهای افقی،که انعطاف پذیری ساختمان را افزایش می دهند می تواند سبب افزایش مقاومت ساختمان شود. اما هیچ یک از این تمهیدات به معنی تضمین پایداری قطعی سازه در مقابل زلزله های مخرب نیستند.
 

1-4-                    دسته بندی ساختمان های آجری

ساختمان های آجری به بناهایی گفته می شود[] که با مصالح فشاری مثل آجر، بلوک بتنی، سنگ و خشت و ملات بنا شده اند. این ساختمان ها را می توان به چهار گروه غیر مسلح،نیمه مسلح،مسلح و مرکب تقسیم کرد.
 

1-4-1-                              ساختمان های آجری غیر مسلح

این نوع ساختمان متداولترین و قدیمی ترین نوع ساختمان را در کشورمان تشکیل می دهد و به دو گروه عمده شهری و روستایی قابل تفکیک است.در ساختمانهای روستایی دیوارها معمولا از خشت خام یا سنگهای رودخانه ای با ملات گل ساخته شده،سقف به صورت گنبدی از خشت خام در نواحی جنوب خراسان،و یا تیرهای چوبی با پوشش گل در نواحی شمالی کشور،بنا می شوند.گاهی برای استحکام بیشتر از شمعهای چوبی استفاده میشود که به طور افقی در دیوارها قرار می گیرند.در ساختمان های شهری دیوار ها از آجر فشاری با ملات ماسه سیمان بنا می شوند و سقفها تیرآهن یا تیرچه بلوک وگاهی نیز چوبی است.
 

1-4-2-                              ساختمان های آجری نیمه مسلح

تفاوت این نوع ساختمان ها با نوع قبلی در آن است که برای بهبود رفتار آنها در مقابل زلزله از عناصری استفاده می شودکه سبب افزایش نسبی مقاومت و یا نرمی می شوند همچون کلاف فوقانی و تحتانی در دیوارهای آجری و یا استفاده از قید پنجه.
 

1-4-3-                              ساختمان های آجری مسلح

ساختمان های نیمه مسلح هر چند دارای عناصری هستند که موجب افزایش مقاومت می شوند اما زمانی می توان سازه را کاملا مسلح دانست که دارای یک سیستم لرزه بر با دو ویژگی زیر باشد:
الف)کاملا ایستا
ب)قابل محاسبه
سیستم کاملا ایستا آن است که در کلیه حالتهای اصلی شکست دارای عناصر تسلیح باشد.
مثلا دیوارهای برشی دو حالت اصلی شکست دارند.خمش و برشی که عناصر تسلیح اولی میلگردهای قائم و دومی میلگردهای افقی است که نحوه محاسبه آن ها به شرحی که در منابع دیگر آمده است قابل اجرا می باشد.با کلافهای تحتانی و فوقانی نمی توان مانع شکست خمشی شد. متداولترین شکل تسلیح  ساختمان های آجری عبارت است از تعبیه کلافی افقی در زیر و میلگردهای افقی و قائم در داخل دیوارهای برشی.
 

1-4-4-                              ساختمان های آجری مرکب

ساختمان های آجری که دارای اسکلت فلزی یا بتنی باشند مرکب نامیده می شوند.این نام معرف رفتار مرکب قاب و دیوار داخل آن(میانقاب) است.هنگامی که داخل قابی را با دیوار پرکنیم خواص مکانیکی آن « نظیر سختی،مقاومت،نرمی و شکل پذیری» به طور چشمگیری تغییر می کند به طوری که نمی توان با جمع ساده خواص قاب لخت و دیوار تنها به این خواص دست یافت.
] مرکز آمار ایران، اطلاعات پروانه های ساختمانی صادر شده توسط شهرداریهای کشور در سال 1372[i][
] مرکز تحقیقات و مسکن، آیین نامه طرح ساختمان در برابر زلزله، انتشارات مرکز، ویرایش دوم، پاییز 1386 [ii][
] تسنیمی عباسعلی،معصومی علی. 1378-شناسنامه فنی ساختمانهای بتن مسلح وآجری-بنیاد مسکن-[iii][