وبلاگ

مدل­های تعالی سازمانی یا سرآمدی کسب و کار، به عنوان ابزار قوی برای سنجش میزان استقرار سیستم­ها در سازمان­های مختلف به کار گرفته می­شوند. با به کار گیری این مدل­ها، ضمن اینکه یک سازمان می ­تواند میزان موفقیت خود را در اجرای برنامه ­های بهبود در مقاطع زمانی مختلف مورد ارزشیابی قرار دهد، می­توان عملکرد خود را با سایر سازمان­ها به ویژه با بهترین آنها نیز مقایسه کند.

 

مدل­های سرآمدی(تعالی) کسب و کار، پاسخی است به این سوال که سازمان برتر چگونه سازمانی است، چه اهداف و مفاهیمی را دنبال می­ کند و معیار­هایی که بر رفتار آن حاکم هستند، چیست؟ امروزه اکثر کشور­ها دنیا با تکیه بر این مدل­ها، جوایزی را در سطح ملی و منطقه­ای ایجاد کرده ­اند که محرک سازمان­ها و کسب و کار­ها در تعالی، رشد و ثروت آفرینی است. جایزه دمینگ در ژاپن، جایزه بلدریج در ایالات متحده آمریکا و جایزه اروپایی کیفت که توسط بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت ایجاد شده، و به مدل EFQM معروف است، در سه قطب اقتصادی بزرگ صده اخیر یعنی ژاپن، آمریکا و اروپا، اصلی ترین نمونه از این جوایز هستند. در بین این مدل­ها، مدل EFQM عمومیت و استقبال بیشتری در سطح جهان یافته است و الگویی برای بسیاری کشور­های دیگر در طراحی این جوایز بوده است.

 

قریب به یک دهه است که در شرکت­های ایرانی علاقه زیادی برای انجام ارزیابی، چه داخلی و چه بیرونی، بر اساس مدل EFQM مشاهده می­ شود. جریانی که بسیاری از شرکت­ها را درگیر پروژه­ هایی در این حوزه نموده و رمقی نسبی به صنعت توسعه نیافته مشاوره مدیریت در ایران بخشیده است. مدل تعالی سازمانی در شرایطی در ایران مطرح می­ شود که در جهان بیش از 70 مدل سرآمدی ملی و 90 جایزه کیفیت وجود دارد که عموماً بهره گرفته از مدل­های EFQM و بالدریج بوده و به سوی یکدیگر همگرا شده ­اند (نجمی; منوچهر; حسینی; سیروس, 1388).

 

در این تحقیق ابتدا مسئله مشروعیت وجودی نگارش موضوع بیان شد، سپس با تشریح لزوم توجه به ارزیابی عملکرد، فهرست وار بر مدل EFQM انجام شد و با توجه به هدف عملیاتی تحقیق یعنی ارزیابی تأثیر پیاده­سازی EFQM در شرکت بهره­وری نفت و گاز گچساران اقدام به بررسی، تجزیه و تحلیل استراتژیک و توضیح نتایج بدست آمده از طیق نرم افزار SPSS انجام می­ شود.

 

در این فصل به بیان مسئله، ضرورت تحقیق، اهداف، چارچوب نظری، سوالات و فرضیات ، تعاریف متغیرها و قلمرو تحقیق پرداخته خواهد شد.

 

1-2) بیان مسئله

 

در آغاز قرن بیستم به نظر می­رسید که بازرسی محصولات و کسب اطمینان از کیفیت و انطباق ویژگی محصول با مشخصات مورد نظر برای پیروزی در عرصه رقابت کافی است. پس از جنگ جهانی دوم، توسعه نظام ها و روش­های پیچیده کنترل کیفیت، سطح متعالی و پیچیده­تری از ابزارهای مدیریتی را عرضه نمود، ولی به زودی افزایش رقابت در بازارها نشان داد که نیاز به ابزارهای کارآمدتری است که در پاسخ به این نیاز، نظام­های تضمین کیفیت و سپس مدیریت کیفیت و استانداردهای جهانی متناسب با آن پدیدار شد. مدیریت کیفیت فراگیر، مرحله پیشرفته­تری از تلاش­ های بشری در این حوزه به شمار می ­آید و پیچیده­ترین ابزاری است که از تکامل تلاش­ های مختلف در حوزه مدیریت و ارتقاء بهره­وری به وجود آمده است ( نیلی و همکاران، 1382 ).

 

امروزه مدل­های تعالی سازمانی به عنوان چارچوبی برای ارزیابی عملکرد و سنجش میزان موفقیت سازمان­ها در استقرار سیستم­های نوین مدیریتی و مدیریت کیفیت فراگیر، کاربردهای روزافزونی پیدا کرده ­اند. مدل­های تعالی سازمانی از یک سو چارچوبی برای ارزیابی و سنجش عملکرد و وضعیت امروز و شناسایی زمینه ­های بهبود و تعالی سازمان است و از سوی دیگر نقشه و راهنمای عمل سازمان­ها برای پرداختن به تمامی عوامل مؤثر، یافتن نقاط قوت و زمینه ­های بهبود می­باشد. این مدل­ها، امکان شناسایی بهترین و موفق­ترین تجارب را فراهم ساخته و راه­هایی مؤثر برای انتقال این تجارب و تسری آن­ها در سازمان­های دیگر را به وجود می­آورند. به این ترتیب بستر مناسب جهت ارتقای توان مدیریتی در سطح جامعه و کارآمدی عمومی تحقق می­یابد (میرشفیعی، 1382 ).

 

مدل EFQM مدل جامعی [از ابزار مدیریت کیفیت] است که موفقیت در دراز مدت را تضمین می­ کند. این مدل ابزاری برای خودارزیابی در سازمان است. سازمان­ها با این ابزار می­توانند به طور مؤثری بین منابع تخصیص داده شده به آن و طرح­های تجاری خود تعادل ایجاد کنند. یافته­ ها نشان می­ دهند که این مدل در بخش خصوصی بیش از سازمان­های دولتی موفق بوده است (Asare, 2002).  

 

خودارزیابی بر مبنای مدل تعالی سازمان، یک بازنگری جامع، روش­مند و منظم از فعالیت­ها و دستاوردهای سازمان است. فرایند خودارزیابی، تشخیص صریح نقاط قوت و زمینه ­های قابل بهبود را برای سازمان ممکن  می­سازد. روش­ها و ابزار  گوناگونی برای خودارزیابی در سازمان­ها وجود دارد که یکی از مهم­ترین آن­ها، مدل EFQM  است.

 

 

 

چند سالی است که در شرکتهای ایرانی علاقه وافری برای انجام ارزیابی داخلی و  بیرونی، بر اساس مدل EFQM مشاهده می‌شود. جریانی که بسیاری از شرکت­ها را درگیر پروژه‌هایی در این حوزه نموده و رمقی نسبی به وضعیت توسعه نیافته مشاوره مدیریت در ایران بخشیده است. این جریان، یادآور گذشته نه چندان دور است که استانداردهای سری ایزو 9000  وضعیتی مشابه داشتند. تجارب ناموفق پاره‌ای از سازمان­ها در استفاده کلیشه‌ای از این استانداردها، برخی را نگران این مسأله کرده است که مبادا اتفاقی مشابه برای پروژه‌های تعالی سازمانی رخ دهد و سرآمدی در هیاهوی مدگرایی از یاد برود. مدل EFQM سرآمدی را مدیریت ممتاز و برجسته سازمان تعریف می‌کند و پیشاپیش به پویندگان این راه هشدار می‌دهد که طی نمودن این مسیر حتی در مساعدترین شرایط، دشوار است و مگر جز این باید انتظار داشت که تمایز و برجستگی، دستاورد کوششی سخت و مداوم باشد به ویژه برای سازمان­های ایرانی که توسعه یافتگی و قرار گرفتن در کوران رقابت جهانی را که پا به بازارهای محلی ما هم گذاشته است به تازگی تجربه کنند. این یادآوری، نوید بخش سازمان­هایی است که منافع کوتاه مدت را در بهره­ گیری از نام و شهرت مدل­های تعالی می‌جویند (شرکت هپکو، 1389).

 

ارزیابی عمومی دست اندرکاران مرتبط با سیستم­های مدیریت کیفیت در کشور ما، به دلایل مختلف، عدم دست­یابی کامل به اهداف این سیستم­ها را مطرح می­سازد. واقعیت این است وقتی از دیدگاه مردم یا مصرف­ کنندگان نهایی محصولات و خدمات سازمان­ها نگاه می­کنیم، برداشت عمومی این است که این نظام­ها نتوانسته ­اند نقش مناسب شأن خود را در کشور ما به طور جدی ایفا کنند. هر روز در رسانه ­ها شاهد اخبار و گزارش­های مربوط به شرکت­هایی هستیم که گواهینامه­های استاندارد کیفیت را دریافت کرده ­اند، اما هنوز مشکل نارضایتی مشتریان ناشی از کیفیت بد محصولات و خدمات پس از فروش آن، عدم رعایت زمان­های تحویل و مواردی از این قبیل وجود دارد. از دیدگاه داخلی نیز سازمان­ها هم­چنان از عدم رفتار سیستماتیک و فرایندگرا، ضایعات بالا و فقدان تداوم و تضمین سطح کیفیت رنج می­برند. کارکنان سازمان­ها نیز از عدم کارایی و اثربخشی این نظام­ها در توسعه منابع انسانی گلایه دارند و سایر گروه­های ذی­نفع سازمان­ها نیز انتقاداتی به عدم ایجاد تحول در جایگاه رقابتی و سودآوری شرکت­ها دارند ( شاه محمدی ، 1382 ).

 

برای آگاهی از میزان اثربخشی سیستم­های مدیریت کیفیت در ایران، میان 200 شرکت از دریافت کنندگان گواهی مدیریت کیفیت، پرسشنامه­ای توزیع شد که آمار به دست آمده تصدیقی بر ضعف نتایج حاصل شده از پیاده­سازی ابزار یاد شده است. این آمار نشان می­دهد که 12.7 درصد از نتایج استقرار سیستم کاملاً رضایت دارند، 16.7 درصد تقریباً اعلام رضایت کرده ­اند، 50 درصد نه چندان مطلوب و 20.6 درصد هم صراحتاً اعلام کرده ­اند که به نتابج مورد نظر دست نیافته­اند. میانگین این مساله نشان می دهد که میزان اثربخشی سیستم­های مدیریت کیفیت در ایران با احتساب ضریب خوش بینی فرد پرکننده پرسشنامه، می ­تواند 29 درصد مثبت تلقی شود ( عارف کشفی، 1382 ).

 

هم­زمان با پیاده­سازی این مدل در سازما­ن­ها و صنایع ایران، شرکت ملی بهره­وری نفت و گاز گچساران نیز در سال 85-1384 اقدام به پیاده­سازی مدل EFQM نمود. با وجود حدود 7 سال از پایان این پروژه، شایسته است که با ارزیابی آن در جامعه­ آماری یاد شده، میزان موفقیت یا شکست آن سنجیده شود تا معین شود که آیا ضعف رضایت از پیاده­سازی سیستم­های مدیریت کیفیت در جامعه­ آماری یاد شده نیز وجود دارد یا نه؟

 

1-3) سؤالات تحقیق

 

سؤال اصلی تحقیق:

 

از نظر پاسخگویان تاثیر پیاده سازی مدل EFQM در جامعه مورد نظر چگونه است؟

 

سؤالات فرعی:

 

تاثیر پیاده سازی مدل EFQM در حوزه نتایج کلیدی عملکرد در شرکت نفت وگاز گچساران چگونه است؟

 

تاثیر پیاده سازی مدل EFQM در حوزه کارکنان در شرکت نفت وگاز گچساران چگونه است؟

 

تاثیر پیاده سازی مدل EFQM در حوزه مشتری در شرکت نفت وگاز گچساران چگونه است؟

 

تاثیر پیاده سازی مدل EFQM در حوزه نتایج جامعه در شرکت نفت وگاز گچساران چگونه است؟

 

تاثیر پیاده سازی مدل EFQM در حوزه فراییند­ها در شرکت نفت وگاز گچساران چگونه است؟

 

تاثیر پیاده سازی مدل EFQM در حوزه استراتژی و خط مشی در شرکت نفت وگاز گچساران چگونه است؟

 

تاثیر پیاده سازی مدل EFQM در حوزه کارکنان در شرکت نفت وگاز گچساران چگونه است؟

 

تاثیر پیاده سازی مدل EFQM در حوزه شرکای تجاری و منابع در شرکت نفت وگاز گچساران چگونه است؟

 

تاثیر پیاده سازی مدل EFQM در حوزه رهبری در شرکت نفت وگاز گچساران چگونه است؟

 

1-4) اهمیت و ضرورت تحقیق

 

با توجه به شرایط روز، نیاز­های متغیر مشتریان و تمام ذینفعان، تلاش رقبا برای حضور موفق و قوانین و مقررات جدید که به طور مستمر در حال دگرگونی هستند، نمی ­تواند با اتکاء به روش­های سنتی حضوری موفق در صحنه رقابت ملی و بین المللی داشت، لذا ضرورت استفاده از الگو­هایی که بتواند ضمن ارزیابی وضعیت موجود سازمان­ها و تشخیص نقاط قوت و نواحی قابل بهبود، مبنای صحیحی جهت برنامه ریزی استراتژیک ایجاد نمایند، بیش از هر زمان دیگری احساس می­ شود. در همین راستا مدل­های تعالی سازمانی به عنوان ابزاری قوی در پاسخگویی به این نیاز  سازمان­ها از موفقیت چشمگیری برخوردار بوده و توانسته تا حدودی زیاد در آسیب شناسی سازمانی و تعیین مسیر حرکت جهت دسترسی به تعالی منابع انسانی مورد استفاده قرار گیرند. افزایش رقابت در عرصه تولید و خدمات، سازمان­ها به شاخص ­ها و الگو­هایی برای بررسی عملکرد خود نیاز پیدا کردند، بروز چنین نیازی و کارائی نداشتن سیستم­های اندازه گیری با عملکرد سنتی، خلق مدل­های جدید ارزیابی عملکرد در سطح سازمان­ها شد.

 

علم مدیریت بسیار زود  دریافت که سازمان­ها برای ورود و ماندن در عرصه رقابت که هر روز تنگتر می­ شود باید خود را ارتقاع دهند و به تعالی برسند. تعالی سازمانی تبدیل به مدلی شده است که سازمان­های تجاری و خدمات رسانی اعم از دولتی یا غیر دولتی مجبور به ارتقای همه جانبه خود بر اساس آن هستند. بنگاه­هایی که هر چه زودتر با مدل­های مربوط به تعالی سازمانی دست نیابند، به حکم مطالعات و تجربیات جهانی، محکوم به حذف و فنا هستند. بنا بر این بر اساس قانون برنامه چهارم توسعه کشور، دولت موظف شده است، با تحلیل وضع موجود صنایع در طرح نوسازی تحلیل مطالعات راهبردی توسعه صنعتی، محاسبه شاخص ­های بهره وری و فرایند جایزه ملی بهره­وری و تعالی سازمانی، پایگاه خوبی را برای شناخت واقعی نقاط قوت و ضعف صنایع ایران ایجاد کند (فیض اللهی, 1389).

 

تغییرات سریع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در آستانه قرن بیست و یکم، تغییر نقش دولت­ها از تصدی گری مستقیم به نقش­های هدایتی و ارشادی، ترویج فرهنگ رقابت پذیری، وضع قوانین سخت گیرانه بر علیه انحصار طلبی و فعالیت­های ضد رقابتی، از عوامل اصلی در تلاش سازمان­ها برای حفظ برتری و حضور موفق در صحنه­های رقابت ملی و بین المللی می­باشد اما آنچه که بعنوان سوال چالش برانگیز مطرح می­باشد، این است که چگونه می­توان در این مسیر بی انتها بدون ارزیابی وضعیت موجود در شناخت نقاط قوت و حوزه های قابل بهبود، برای رسیدن به نیروی انسانی توانمند، قدم گذاشت؟