وبلاگ

     میراث مکتوب اسلامی از جمله ذخایر گرانبها و باارزشی است که ارتباطی تنگاتنگ با کتاب خدا و سنّت پیامبر9دارند؛ زبان و ادبیّات شیعی، در برگیرندة این میراث عظیم اسلامی است که هم آثار ادبی، و هم آثار اسلامی را که در منقبت ائمّه نوشته شده ­اند، در بر می­گیرد. زبان و ادبیّات عربی نیز، از جمله زبانهای بزرگ دنیاست که در حوزة دین، سهم بزرگی را به خود اختصاص داده است و تعداد زیادی از این آثار، به این زبان نوشته شده ­اند. اندیشمندان مسلمان، حفظ و نشر اینگونه آثار را جزء وظایف شرعی خود می­دانند. میرجلال­الدّین محدّث ارموی، از جملة این پژوهشگران است که در حوزة دین و متون اصیل تاریخ تشیّع، کارهای پژوهشی برجسته­ای را انجام داده است. او با بهره­گرفتن از محضر فضلا و علمای دینی و حوزوی و بالأخص تلاش و کوشش شبانه­روزی خود، به استیلای علمی بر فقه، اصول، حدیث، کلام، صرف و نحو، لغت، زبان و ادبیّات عربی، و درک عمیق از نصوص اسلامی دست یافت. از این علوم و فنون، در تصحیح متون اصیل شیعی، در هر دو حوزة زبان و ادبیّات فارسی و عربی، استفاده نمود.

 

    در این پژوهش که به روش «مصاحبه»، «سندکاوی»، و «کتابخانه­ای» انجام گرفته، سعی شده که  زبان و ادبیّات شیعی و عربی مورد بررسی قرار گیرد، و از این چشم­انداز، به نقش و جایگاه این دانشمند متعهّد، در حوزة زبان و ادبیّات شیعی و عربی پرداخته شود.

 

    نتایج این پژوهش نشان می­دهد که اوّلاً: تحقیق و تعمّق کردن در متون و ادبیّات شیعی و همچنین؛ فراگرفتن زبان و ادبیّات عربی به عنوان زبان دینی ما، کاری است ضروری و بایسته. ثانیاً: آشنا شدن با وجوه شخصیّت، زندگی و بویژه کارهای پژوهشی این استاد فرهیخته، از جمله: نوشتن تعلیقات، مقدّمه­ها و تصحیحات پربار او بر متون اصیل شیعی، از جمله کارهای باارزش و ذی قیمتی است که در راه رسیدن به هدف متعالی کمال، نقش بزرگی دارند.

 

 واژگان کلیدی: میرجلال­الدّین محدّث ارموی، ادبیّات شیعی، ادبیّات عربی، نقد و تصحیح متون، تعلیقات، حواشی.

 

 فهرست مطالب:

 

 عنوان                                                                                                             صفحه

 

 فصل اوّل: کلّیّات و تعاریف………………………………………………………………….13-1

 

1-1-­­ مقدّمه………………………………………………………………………………………………………………2

 

1-2-­ بیان مسأله………………………………………………………………………………………………………….3

 

1-3-­ اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………3

 

1-4-­ ضرورت انجام تحقیق………………………………………………………………………………………….4

 

1-5-­ استفاده کنندگان از نتایج تحقیق……………………………………………………………………………4

 

1-6-­ سؤالها و فرضیّه­های تحقیق…………………………………………………………………………………..4

 

1-7-­ تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤالها و فرضیّه­های تحقیق…………………………………………..5    

 

1-8-­ کلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آنها…………………………………………………………..7

 

1-9-­ پیشینة نظری و تجربی………………………………………………………………………………………….7

 

1-10-­ روش اجرای تحقیق………………………………………………………………………………………….8

 

1-11-­ سالشمار………………………………………………………………………………………………….13-10

 

فصل دوم: زندگینامه، ویژگیهای اخلاقی، ­و  علائق استاد میرجلال­الدّین محدّث اُرمَوی…………… 45-16

 

گفتار اوّل………………………………………………………………………………………………………………..16

 

2-1-­­ زندگی و شرح احوال میرجلال­الدّین محدّث ارموی  …………………………………………16

 

گفتار دوم………………………………………………………………………………………………………………..46

 

2-2-­ اخلاق و علائق استاد محدّث ارموی……………………………………………………………….46

 

        2-2-1-­­ صفات اخلاقی استاد محدّث……………………………………………………………..46              

 

      2-2-1-1-­ تقیّد به شریعت و دلبستگی شدید به اهل بیت ………………………….46

 

                  2-2-1-2-­ صداقت و درستکاری………………………………………………………………49

 

                  2-2-1-3-­ قدرشناسی………………………………………………………………………………50

 

                  2-2-1-4-­ مناعت طبع و ساده­زیستی…………………………………………………………..51

 

                  2-2-1-5-­ وقت­شناسی…………………………………………………………………………….53

 

                  2-2-1-6-­ تقوا و اخلاص در عمل…………………………………………………………….53

 

       2-2-2-­ علائق استاد محدّث ارموی …………………………………………………………………54

 

فصل سوم: آثار و خدمات استاد محدّث ارموی……………………………………………….119-59

 

آثار و خدمات استاد محدّث محدّث ارموی……………………………………………………………..60

 

گفتار اوّل………………………………………………………………………………………………………………..62

 

3-1-­­ شیوة مقدّمه­نویسی، تصحیح و تعلیقه­نویسی استاد محدّث ارموی  بر متون……………….62

 

       3-1-1-­ شیوة مقدّمه­نویسی…………………………………………………………………………………..62

 

       3-1-1-1-­ مقدّمه­های کتب…………………………………………………………………………………62

 

        3-1-1-1-1-­ شیوة مقدّمه­نویسی استاد محدّث………………………………………………….63            

 

               3-1-1-1-1-1-­ معرّفی مؤلِّف از منابع اصیل………………………………………..64

 

                           3-1-1-1-1-2-­ معرّفی مؤلَّف از منابع اصیل………………………………………..65

 

                           3 -1-1-1-1-3-­ سبب طبع کتاب……………………………………………………..66

 

                            3-1-1-1-1-4-­ بیان اهمّیّت کتاب…………………………………………………..67                  

 

           3-1-1-1-1-5-­­ معرّفی نسخه­های خطّی کتاب……………………………………67          

 

                   3-1-1-1-1-6-­­­ بیان خصوصیّات نسخه­های منحصر به فرد……………………68               

 

            3-1-1-1-1-7-­­­­ کلمة اعتذار…………………………………………………………….69

 

                          3-1-1-1-1-8-­­­­­ اهدای کتاب……………………………………………………………70

 

                          3-1-1-1-1-9-­ کلمة تقدیر و تشکّر…………………………………………­­­­­……….71

 

                          3-1-1-1-1-10-­­ تاریخ اتمام مقدّمه…………………………………………………..73

 

        3 -1-2-­ تصحیح متون……………………………………………………………………………………….74

 

        3-1-2-­1-­ شیوة استاد محدّث در تصحیح متون……………………………………………………..77                

 

      3-1-2-­1-­1-­ توضیحات لغوی……………………………………………………………….80

 

                     3-1-2-­1-­2-­ توضیحات اصطلاحی و کنایی……………………………………………..81

 

                     3-1-2-­1-­3-­­ درج نسخه بدلها………………………………………………………………..83

 

                     3-1-2-­1-­4-­­­ ارجاع دادن به منابع و مآخذ دیگر برای تکمیل متن………………….84

 

                     3-1-2-­1-­5-­­­­ نقد متن……………………………………………………………………………85

 

                      3-1-2-­1-­6-­­­­­ تکمیل و تقویت مطالب متن……………………………………………….85       

 

              3-1-2-­1-­7-­­­­­­ برشمردن اشتباه مؤلّف یا شارح…………………………………………….86

 

        3-1-3-­ تعلیقه­نویسی…………………………………………………………………………………………89

 

       3-1-3-­1-­ شیوة تعلیقه­نویسی استاد محدّث……………………………………………………….90

 

                   3-1-3-­1-­1-­ ویژگیهای سبکی………………………………………………………………93

 

                   3-1-3-­1-­2-­­ توضیحات لغوی……………………………………………………………….93

 

                   3-1-3-­1-3-­­­ ذکر قصّه­ها و حکایتها………………………………………………………..94

 

                   3-1-3-­1-4-­­­­ اطّلاعات جغرافیایی…………………………………………………………..94

 

                   3-1-3-­1-5-­­­­­­ وقایع تاریخی…………………………………………………………………..95

 

گفتار دوم……………………………………………………………………………………………………………….95

 

3-2-­ معرّفی اجمالی آثار استاد محدّث ارموی………………………………………………………….95

 

گفتار سوم……………………………………………………………………………………………………………..105

 

3-3-­ شخصیّت علمی استاد محدّث ارموی و جایگاه علمی ایشان……………………………….105

 

       3-3-1-­ شخصیّت علمی استاد محدّث ارموی………………………………………………….105

 

                 3-3-1-­1-­ دقّت و وسواس عالمانه در تحقیق……………………………………………….106

 

                 3-3-1-­2-­­ علم دوستی…………………………………………………………………………….108

 

                 3-3-1-­3-­­­ روحیّة انتقادی………………………………………………………………………..110

 

                 3-3-1-­4-­ رعایت انصاف علمی……………………………………………………………….112

 

­­­                  3-3-1-­5-­­ فروتنی و تواضع علمی……………………………………………………………..113

 

                 3-3-1-­6-­­­ آزادمنشی و اهل مباحثه بودن…………………………………………………….115

 

                 3-3-1-­7-­­­­ سخاوت علمی و نیک محضری…………………………………………………116

 

       3-3-2-­ جایگاه علمی استاد محدّث ارموی……………………………………………………..117

 

فصل­ چهارم: جایگاه استاد محدّث ارموی در ادبیّات شیعی و عربی و تأثیر او در هر دو حوزة شیعی و عربی…………  264-120

 

جایگاه استاد محدّث در ادبیّات شیعی و عربی و تأثیر او در هر دو حوزة شیعی و عربی…………………121

 

گفتار اوّل ……………………………………………………………………………………………………………..123

 

4-1-1-­ استاد محدّث ارموی و ادبیّات شیعی……………………………………………………………….123

 

           4-1-1-1-­ زبان و ادبیّات شیعی………………………………………………………………………123

 

                          4-1-1-­1-­1-­ جایگاه استاد محدّث در ادبیّات شیعی……………………………. 140

 

                          4-1-1-­1-­1-­1-­­ارجاع­دادن­به­منابع­حدیثی­برای­تکمیل و تقویت متن…………..145

 

                          4-1-1-1-­1-­2-­­ ذکر کردن منبع و مرجع آیات و احادیث……………………..146

 

                          4-1-1-1-­1-­3-­­­ بیان شأن نزول آیات قرآن…………………………………………147

 

                          4-1-1-1-­1-4-­ اثبات جعلی­­بودن احادیث موضوعه…………………………… 148

 

                         4-1-1-1-­1-5-­ اثبات متواتر بودن احادیث…………………………………………150

 

                          4-1-1-1-­1-6-­ پاسخ­دادن به تهمتها………………………………………………….151

 

­­­                          4-1-1-1-­1-7-­­ معرّفی فرقه­های مخالف شیعه……………………………………..154

 

                          4-1-1-1-­1-8-­ بیان وقایع تاریخی……………………………………………………155

 

                          4-1-1-1-­1-9-­ ترجمة احوال خاندان شیعه…………………………………………156

 

­­                          4-1-1-1-­1-10-­ معرّفی راویان و ثقات أئمّه……………………………………….158

 

گفتار دوم……………………………………………………………………………………………………………..159

 

4-2-­ 1-­­ استاد محدّث ارموی و ادبیّات عربی………………………………………………………………159

 

             4-2-­1-­1- زبان و ادبیّات عربی……………………………………………………………………..159

 

              4-2-­1-­1-1-­­ جایگاه استاد محدّث ارموی در ادبیّات عربی……………………………….162

 

                                  4-2-­1-­1-­1-­1- به کار بردن آیات قرآنی در متن………………………….167

 

                                  4-2-­1-­1-1-­2-­ به کار بردن احادیث در متن……………………………….168

 

­                                  4-2-­1-1-­1-3-­ به کار بردن اصطلاحات عربی…………………………….169

 

­                                  4-2-­1-­1-1-4-­­ به کار بردن ضرب­المثلهای عربی…………………………169

 

                                  4-2-­1-­1-1-5-­ به کار بردن اشعار عربی…………………………………….170

 

                                  4-2-­1-1-­1-6-­ ذکر نکات صرفی…………………………………………….171

 

­                                  4-2-­1-1-­1-7-­ به کار بردن عبارات عربی………………………………….172

 

­                                  4-2-­1-1-­1-8-­­ توضیح حواشی و تعلیقات و مقدّمه­ها به عربی………..172

 

                                  4-2-­1-1-­1-9-­­­­ تمایل به اطناب­گویی در توضیح مطالب……………….173

 

گفتار سوم……………………………………………………………………………………………………………..173

 

4-3-­ بررسی و تحلیل آثار استاد محدّث ارموی………………………………………………………173

 

       4-3-­1-­ تفسیر……………………………………………………………………………………………….. 174

 

                  4-3-­1-­1-­ تصحیح و انتشار «تفسیر گازر»…………………………………………………..174

 

                  4-3-­1-­2-­­ تصحیح و انتشار «تفسیر شریف لاهیجی»……………………………………..180

 

        4-3-2-­ حدیث………………………………………………………………………………………………182

 

                    4-3-2-­1-­ تصحیح و انتشار «المحاسن»…………………………………………………….182

 

                    4-3-2-2-­­ تصحیح و انتشار «شرح فارسی غررالحکم و دررالکلم»…………………184

 

                    4-3-2-3-­­­ تصحیح و انتشار «شرح احادیث طینت»……………………………………..186

 

                    4-3-2-4-­­­­ تصحیح و انتشار «شرح فارسی شهاب­الاخبار»……………………………..187

 

                    4-3-2-5- تصحیح و انتشار ­ «الرّساله­العلّیّه»………………………………………………..190

 

                    4-3-2-6-­­ تصحیح و انتشار «شرح­ مأةِ الکلمةِ»…………………………………………..192

 

                    4-3-2-7-­­­ تصحیح و انتشار شرح عبدالوهّاب بر «مأة الکلمةِ»……………………….195

 

                    4-3-2-8-­­­­ تصحیح و انتشار «مطلوب کلّ طالب…………………………………………195

 

        4-3-3-­ تاریخ و سیره………………………………………………………………………………………197

 

                    4-3-3-1-­ تصحیح و انتشار «التّفضیل»……………………………………………………..197

 

                    4-3-3-2-­ تصحیح و انتشار «التّعریف بوجوب حقّ­الوالدین»…………………………198

 

­                    4-3-3-3-­ تصحیح و انتشار «آثار­الوزراء»………………………………………………….198

 

                    4-3-3-4-­­ تصحیح و انتشار «نسائم­الاسحار من لطائم­الاخبار…………………………200

 

                    4-3-3-5-­­­ تصحیح و انتشار «فردوس»………………………………………………………203

 

                    4-3-3-6-­­­­ تصحیح و انتشار «الغارات»………………………………………………………206

 

                    4-3-3-7-­­­­­ تصحیح و انتشار «الدّلائل­البرهانیّه»…………………………………………….210

 

        4-3-4-­ اخلاق و عرفان……………………………………………………………………………………211

 

                    4-3-4-1-­ تصحیح و انتشار أسرار­الصّلوة………………………………………………….211

 

                    4-3-4-2-­­ تصحیح و شرح «رسالة زاد­السّالک»………………………………………….212

 

                    4-3-4-3-­­­ تصحیح و انتشار «نجاتیه»………………………………………………………..215

 

                    4-3-4-4-­­­­ تصحیح و انتشار «شش رسالة فارسی»………………………………………..216

 

                    4-3-4-5- تصحیح و انتشار ­ «شرح فارسی مصباح­الشّریعه و مفتاح­الحقیقه»………217

 

­­­­                    4-3-4-6-­­ تصحیح و انتشار «رسالة نیّت»…………………………………………………..218

 

                     4-3-4-7-­ تصحیح و انتشار «حکمت اسلام»……………………………………………..218

 

        4-3-5-­ رجال و تراجم و انساب………………………………………………………………………..221

 

                    4-3-5-1-­ تألیف ­و انتشار «فیض­الإله فی ترجمه قاضی نورالله»………………………221

 

                    4-3-5-2-­ استخراج و طبع فهرست کتاب «التّدوین فی ذکر اخبار قزوین»………221

 

                    4-3-5-3-­ اهتمام و طبع «رجال ابن داوود»………………………………………………..222

 

                    4-3-5-4-­­ اهتمام و طبع «رجال ابن برقی»…………………………………………………224

 

                    4-3-5-5-­­­ اهتمام و طبع «سه رساله در علم رجال»………………………………………225

 

                    4-3-5-6-­ اهتمام و طبع «الفصول­الفخریّه»…………………………………………………226

 

        4-3-6-­­ عقائد و کلام………………………………………………………………………………………228

 

                    4-3-6-1-­ تصحیح و انتشار «میزان­الملل»………………………………………………….228

 

                    4-3-6-2-­ تصحیح و انتشار «الصَّوارِمُ­المُهرَقَه فی نَقدِ الصَّواعِقِ­المُحرَقَه»…………..229

 

­­                    4-3-6-3-­ تصحیح و انتشار «النّقض»……………………………………………………….231

 

                    4 -3-6-4-­­ تصحیح و انتشار «مفتاح­التّحقیق»……………………………………………..252

 

                    4-3-6-5-­­­ تصحیح و انتشار «نِقَاوَةُ­الاصَابَه فیمَن أجمَعَت عَلَیهِ­العِصَابَة»……………..253

 

                    4-3-6-6-­­­­ تصحیح و انتشار «الاصول­الاصلیّه»…………………………………………….253

 

                    4-3-6-7-­­­­­ تصحیح و انتشار «الحقّ­المبین»………………………………………………….254

 

                    4-3-6-8-­ تصحیح و انتشار «الایضاح»……………………………………………………..254

 

        4-3-7-­ ادبیّات و شعر………………………………………………………………………………………257

 

                    4-3-7-­1-­ تصحیح و انتشار «دیوان الحاج میرزا أبوالفضل­الطّهرانی»……………….257

 

                    4-3-7-­2-­­ تصحیح و انتشار «دیوان قوامی رازی»……………………………………….259

 

                    4-3-7-­3-­­­ تصحیح و انتشار «دیوان اشعار راوندی»……………………………………..262

 

فصل پنجم: نتیجه ­گیری…………………………………………………………………………………267-265

 

فهرست منابع………………………………………………………………………………………………287-268

 

کتابها……………………………………………………………………………………………………………………268

 

مقالات………………………………………………………………………………………………………………….279

 

پایگاه های اینترنتی…………………………………………………………………………………………………..287

 

پیوستها………………………………………………………………………………………………………………288

 

-1-­ مقدّمه:

 

     متون و نصوص اسلامی، از جمله ذخایر گرانبها و باارزشی هستند که در معتبرترین گنجینه­های دنیای شرق و جهان غرب خفته­اند، و در لابه­لای اوراق آنها، حاصل تجارب ظاهری و باطنی هزاران رهرو طریق علم و ایمان، بازتاب یافته است. لذا، حفظ و نشر این آثار که با کتاب خدا و سنّت حضرت رسول9و آداب اهل بیت عصمت و طهارت رابطه­ای تنگاتنگ دارند و چشم­اندازهایی تازه در جهان اندیشه و ذوق می­گشایند، کاری است ضروری و شایسته. به جرأت      می­توان گفت که آثار مکتوب فارسی و عربی به­ طور عمده و در اساس، مبلّغ و مروّج اندیشه­ های اسلامی هستند. از این­رو، برای بیرون ­کشیدن این آثار پرارزش از زیر گرد غلیظ نسیان، هر چه کوشش شود، اندک است. تصحیح این متون و نصوص و نوشتن تحشیه و تعلیقه بر این متون، به منزلة ارائة برنامه­ای عملی است، برای سیر و سلوک در راه حقّ.

 

     استاد میرجلال­الدّین محدّث ارموی، از مصحّحان و محقّقان و عالمان بزرگ ایرانی است که خدمات ارزنده و شایسته­ای را، در راستای علم و ادب و فرهنگ و معارف دین، ارائه داده است. او نقش بسیار مهمّی در احیای میراث مکتوب اسلامی و بویژه شیعی داشته، آن­ هم در زمانی­که، کمترین توجّهی به این متون مبذول نمی­شد؛ بزرگ­مردانی چون او، بی­تفاوت از اظهار­ نظرهای این و آن، گنجینه­های فکری مسلمانان را احیا کردند.

 

    در میان کارهای پژوهشی او که همه شاخص­اند، تصحیح و تحشیه و نگارش تعلیقات گرانبار بر کتاب ارزشمند «النّقض»، درخشش و جلوة ویژه­ای دارد و در ذهن پژوهشگران و کتاب­شناسان و متتبّعان، نام محدّث ارموی و «النّقض»، هر یک یادآور دیگری است. دیگر شاهکارهای او نظیر: شرح فارسی «غُررالحکم­ و دُررالکلم»، «شرح فارسی شهاب­­الاخبار»، «الرّساله­­العلّیّه»، «آثارالوزراء»، «نسائم­الاسحار من­ لطائم­­الاخبار»، «تفسیر شریف­ لاهیجی»، «تفسیر گازر»، «صوارم­المُهرَقَه»، «التَّفضیل»، و «المحاسن»، گذشته از موضوعات مهمّ تاریخی، حدیثی، و رجالی؛ آثاری چون تفسیر گازر، از جهت قدمتِ نثرنویسی، مورد توجّه پژوهشگران فارسی زبان هستند.

 

    بر آثار و متون تصحیحی او و تأثیر این متون در ادبیّات شیعی و عربی، نقش و جایگاه استاد را مشخّص می­ کند. امّا با وجود این، برای شناساندن چهرة علمی و آثار و خدمات این استاد بزرگوار، کاری درخور و شایسته انجام نگرفته است. با توجّه به تأثیر فراوانی که این آثار

 در حوزة ادب شیعی و عربی دارند، می­توان به نقش و جایگاه او پی­ برد. و شناساندن جایگاه این شخصیّت والا، بر هر پژوهشگر حوزوی و دانشگاهی لازم است.

 

1-2-­ بیان مسأله

 

       دین همواره نقش اساسی در پیدایش، تحوّل، و بالندگی تمدّن و علوم و فنون، و به­ طورکلّی، فرهنگ عامّ بشری داشته است. و در تمدّن اسلامی، اسلام نقش یگانه و آغازین، در ظهور و شکوفایی آن دارد. همة علوم و فنون، به ­نوعی منشأ آنها انگیزة دینی و نصوص اسلامی است؛ در رأس علوم، ادبیّات است که ارتباطی تنگاتنگ با متون و نصوص دینی دارد؛ متونی که بیشتر به زبان عربی نوشته شده ­اند و رابطه­ای تنگاتنگ با زبان و ادب عربی دارند. علمای شیعه در پیدایش علوم و فنون شیعی، همیشه پیشگام بوده ­اند و کتب علمی فراوانی در این زمینه، تدوین و تألیف کرده ­اند؛ استاد محدّث، یکی از نمونة این عالمان وارسته بود که دارای درد دین بوده، و از سر اعتقاد، کارهای تحقیقی برجسته­ای، به جامعه فرهنگی و ادبی ارائه کرده است. 

 

    او به عنوان یک عالم متعهّد فرهنگ شیعی، کوشید تا با زدودن گرد ­و غبار از چهرة متون اسلامی و بویژه شیعی، بسیاری از این متون را تصحیح، و به زیور طبع آراست. و مقدّمه­ها و تعلیقات موشکافانة او بر این متون، او را مرجع و منبع بسیاری از علما و فضلا کرده است.      کوشیده­­ایم تا در این پژوهش که مشتی از خروار است و عشری از اعشار، در حدّ توان خود، نقش و جایگاه این عالم وارسته و فاضل برجسته را، در ادبیّات شیعی و عربی بررسی کنیم.

 

1-3-­ اهداف تحقیق

 

     آشنا شدن با زندگینامه و آثار و خدمات علما و فضلا، شور و شوقی دیگر به انسان می­دهد و او را در ادامة مسیر ناهموار زندگانی، بیشتر دلگرم می­ کند؛ بالأخصّ عالمان وارسته­ای که در حوزة دین و معارف اهل بیت، عمری را تلاش و کوشش کردند. استاد میرجلال­الدّین محدّث ارموی، از این عالمان وارسته بود که علم و ایمان به بهترین نحو، در وجودش عجین شده بود. تمام وجودش را وقف احیای آثار مکتوب شیعی کرد که عناکب نسیان، تارهای خود را بر روی آنها تنیده بود.

 

    با توجّه به تلاش و کوششهای بی­وقفة او در حوزة ادب شیعی و عربی، معرّفی­کردن و شناساندن چهرة علمی و درجة معرفت او در زمینة کارهای پژوهشی­اش، کاری است دلپذیر و وظیفة شرعی هر انسانی، برای الگو قرار دادن او برای طالب علمان.

 

1-4-­ ضرورت انجام تحقیق

 

     امروزه تحقیق و پژوهش در متون دینی، و آشنا شدن با زندگانی و آثار و خدمات عالمان دینی، از ارزش والایی برخوردار است؛ چرا که سعادت دنیوی و اُخروی در پی دارد. صرف­نظر از تلاشها و خدمات بی­وقفة آنها، در احیای این متون، و تلاش برای اعتلای فرهنگ این مرز و بوم.   

 

    بنابراین، معرّفی پژوهشگرانی چون استاد محدّث ارموی، و شناساندن آثار و خدمات و کارهای پژوهشی این پیر میدان تحقیق و پژوهش، در حوزة متون شیعی و عربی، و احیای این متون از زیر گرد غلیظ نسیان، کاری است لازم و ضروری. و با توجّه به نقش مهمّی که استاد محدّث در احیای آثار مکتوب شیعی داشته، در این راه تاکنون، کاری مستقلّ و درخور صورت نگرفته است.  

 

    بنابراین، لازم و ضروری به نظر می­رسد که این اسطورة علم و ایمان، شناخته شود و به همگان معرّفی گردد تا حقّ مطلب ادا شود.

 

 1-5- استفاده­کنندگان از نتایج تحقیق

 

     استفاده­کنندگان از تحقیق در مرحلة اوّل، دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی و عربی و استادان دانشگاه­ها و سپس طلّاب حوزه های علمیّه و همة علاقه­مندان به زبان و ادب فارسی و عربی است.

 

تأثیر و نقش استاد محدّث ارموی در احیا و شناخت منابع شیعه­شناسی تا چه حدّ بوده است؟

 

• ­ ­شیوة استاد محدّث ارموی در «مقدّمه­نویسی»، «تصحیح»، و «تعلیق» بر متون، چگونه بوده است؟

 

• علّامه محدّث ارموی در تحقیقات ادبیّات عربی، چه جایگاهی دارد؟

 

• ­ نقش استاد محدّث ارموی در دفاع از حقّانیّت مذهب تشیّع چیست؟

فرضیّه­ها:

 

• ­ استاد محدّث ارموی، تلاشهای گسترده­ای را در جهت گردآوری، و تصحیح و انتشار منابع شیعی به­ عمل آورده­اند و کارهای تحقیقی برجسته­ای به جامعه فرهنگی و ادبی ارائه کرده ­اند.

 

• ­­ استاد محدّث، در «مقدّمه­نویسی»، «تصحیح»، و «تعلیق» بر متون، تا اندازه­ای پیرو شیوة قدما بود و براساس گرایشهای حوزوی خود، مقدّمه­ها و تعلیقات مطوّلی را بر متون تصحیحی خود نگاشته­اند.

 

• تسلّط و احاطة کامل استاد محدّث، بر تمام زیر شاخه­های ادبیّات عرب، و تحقیق و پژوهش در متون و نصوص اسلامی که بیشتر به زبان عربی نوشته شده ­اند، او را بر آن داشته که بیشتر به تصحیح متون عربی روی آورد.

 

• ­ استاد محدّث بی­گمان، از پرچمداران معارف شیعی و مذهب اهل بیت بوده ­اند و به ­جرأت می­توان گفت که در حوزة متون شیعه، مصحّحی به اندازة وی، از حریم تشیّع و معارف خاندان وحی دفاع نکرده است.

1-7- تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤالها و فرضیّه­های تحقیق

 

 ­­ میرجلال­الدّین محدّث ارموی:

 

      میرجلال­الدّین محدّث ارموی از مصحّحان و پژوهشگران دینی معاصر است که نقش بسیار مهمّی در احیای میراث مکتوب اسلامی داشته، و مصحّحی برجسته در حوزة متون اصیل تاریخ تشیّع بوده است. او با بهره­گرفتن از محضر فضلا و علمای دینی و حوزوی، و بالأخص تلاش و کوشش شبانه­روزی خود، به استیلای علمی بر فقه، اصول، حدیث، کلام، صرف و نحو، و لغت و زبان و ادبیّات عربی، و درک عمیق از نصوص اسلامی دست یافت. و از این علوم و فنون، در تصحیح متون اصیل شیعی، در هر دو حوزة زبان و ادبیّات فارسی و عربی استفاده نمود. آنچه که کار این استاد فرهیخته را از دیگر پژوهشگران متمایز ساخته؛ نوشتن تعلیقات، تصحیحات، و مقدّمه­های بسیار دقیق و پربار بر متون اصیل شیعی است.

 

­­ ادبیّات شیعی:

 

      در برگیرندة آثار ادبی و متون و نصوص اسلامی است که در آن، از ارزشهای خاصّ شیعه دفاع می­ شود، و یا در مناقب و مراثی بزرگان دین، یا دربارة حادثه­های مهمّ تاریخ تشیّع، مطالبی را با بیان هنری ارائه می­دهد.

 

 ­­ ادبیّات عربی:

 

    در برگیرندة آثار ادبی است که به زبان فصیح عربی؛ یعنی زبانِ قرآن نوشته شده ­اند و گسترة زمانی از 150 سال قبل از اسلام تا عصر حاضر را در بر می­گیرند که در دورة اوّل، شامل قصاید مشهور اعراب جاهلی و خطبه­های معروف آنان است. و در دورة خلفای راشدین، در برگیرندة شعر اسلامی است که اغلب در رثای شهدا و مدح پیغمبر9و اسلام است و پس از آن، در دورة اموی، بازتاب آن به ادبیّات جاهلی و اندکی ادبیّات اسلامی، و در عصر عبّاسیان، با آشنایی اعراب با فرهنگ ملل متمدّن، به اوج شکوفایی و اعتلا، چه در بُعد لفظ، و چه در بُعد معنا می­رسد و پس از سقوط بغداد تا شروع نهضت ادبی جدید، تحت تأثیر ادبیّات اروپا، سیر نزولی و انحطاط می­پیماید. آثاری ارزشمند از فضلا و دانشمندان در این زمینه، به یادگار مانده است.

 

­­ نقد و تصحیح متون:

 

    «نقد» در لغت، به کار افرادی گفته می­ شود که زرِ خالص را از ناخالص با سنگِ محک، متمایز می­نمودند و در اصطلاح ادبیّات، به بررسیِ فنّیِ آثار ادبی، و مشخّص­کردن محاسن و معایب آن، براساس معیارهای خاصّ ادبی و علمی، اطلاق می­گردد. در مورد متون خطّی قدیمی، براساسِ مقایسة نسخه­های معتبر و نزدیک به زمان تألیف، در پی یافتن متن و ضبط صحیح کلمات و عبارات و نزدیک ­کردن متنِ نسخه با متنِ مؤلّف، همراه با دلایل علمی و فنّی است.

 

­ ­ تعلیقات:

 

     «تعلیقات»، جمع تعلیق است، مصدر باب تفعیل، در عربی، به معنای «درآویختن چیزی و متعلّق گردانیدن است» و در فارسی، به معنای ضمیمه، تتمّه، حاشیه، و حتّی فهرست می­آید. در تعلیقات که معمولاً در آخر متن اصلی کتاب می­آید، در مورد مشکلاتِ لغوی، ادبی، و تاریخی متن، بحث می­ شود.

 

­­ حواشی:

 

    «حواشی»، جمع حاشیه است؛ به معنای مطالب وابسته به عباراتِ متن کتاب، مندرج در قسمتهای کناره­های سه­گانة صفحات نسخه، به­ طوری­که، تمام زمینة کناره­ها را شامل نگردد.