وبلاگ

قرن۲۱ به سمتی می‌رود كه اكثر مشاغل به دانش و مهارتهای رایانه‌اى نیاز خواهند داشت. ورود به این عرصه به نوع جدیدی از آموزش نیاز دارد كه با آموزش سنتی كنونی بخصوص آنچه هم اكنون در مدارس ایران در جریان است همخوانی ندارد. مدتی است برخی كشورهای جهان به تاسیس مدارس الكترونیكى یا آنچه در کشور ما مصطلح شده مدارس هوشمند دست زده اند. در مدارس هوشمند رایانه در نحوه تدریس و ارزشیابی تاثیر می‌گذارد و برنامه‌های درسی را تا حدودی تغییر می‌دهد ولی در عین حال كاركردهای اجتماعی مدارس بر جای خود باقی می‌ماند چون در روابط اجتماعی به دانش‌آموزان یاری می‌رساند. در این مدارس دانش‌آموزان می‌آموزند انبوهی از اطلاعات را پردازش كنند و از این اطلاعات در جهت یادگیری بیشتر استفاده كنند؛ دانش‌آموزان حتی می‌توانند با منابع علمی جهان و معلمان و بچه‌های مدارس دیگر ارتباط برقرار كنند(رحیمی نیا، 1388: 49). همچنین مدارس هوشمند این قابلیت را دارد که سیستم آموزشى را به شكل

 سیستم مشاركتی، مبتنی بر آموزش توانایى‌هاى پژوهش، جمع‌بندى، تحلیل و نتیجه‌گیری دانش‌آموزان تبدیل كنند.  فرایند كار در مدرسه هوشمند روش آموزش را تغییر می دهد. تنوع دانش آموزان نه تنها عامل محدود كننده در تدریس نیست بلكه به عنوان یک نقطه قوت مورد توجه قرار می گیرد. نیازها، استعدادها، تفاوتهای فردی وسبك یادگیری دانش آموزان در ابتدای كار تشخیص داده می شود تا معلمان را قادر به برنامه ریزی برنامه درسی اثر بخش بنماید لذا یادگیری برای هر دانش آموز بهینه می شود.  مدرسه هوشمند متعهد است كه فرصتهای آموزشی برابری را برای همه دانش آموزان با انواع استعدادها ونیازها فراهم كند. این تعهد به همه افراد دست اندركار تعلیم وتربیت مربوط می شوداین افراد عبارتند از معلمان، مدیران مدارس، كاركنان پشتیبانی، اولیاء ، جامعه . همه این افراد باید بتوانند وآماده كمك به دانش آموزان در مدارس هوشمند باشند (محمودی و همکاران، 1387: 62).

در این فصل به بررسی كلیات تحقیق پرداخته شده است. ابتدا مساله اصلی تحقیق بیان می گردد و سپس اهمیت و ضرورت تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد و در ادامه به اهداف اساسی تحقیق، فرضیات و سؤالات تحقیق و قلمرو تحقیق پرداخته شده و در انتها نیز تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای پژوهش تعریف می شود.

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

آن چه ما به الامتیاز انسان از دیگر موجودات است، قوه عقل، تفکر و اندیشیدن می باشد؛ و به واسطه همین قوه منحصر به فرد، انسان راه سعادت و کامیابی را یافته، به طریق هدایت و رستگاری راه می یابد. البته در صورتی که از این قوه به طریق صحیح استفاده نماید و این نعمت خداداد را در مسیر انحراف و اشتباه به کار نیندازد. باورهای غیر عقلانی و تحریف های شناختی در حوزه روان شناسی، بر اختلال تفکر فرد در درک واقعیات تاکید دارد و درمانگران این دو نظریه، راهکارهایی جهت مقابله با این عقاید نامعقول ارائه می دهند.

از سوی دیگر، اسلام در رسالت جهانی خویش، وظیفه پاسخگویی به تمام موضوعات مورد نیاز بشر را دارا می­باشد. شهید صدر معتقد است که موضوعات مورد نیاز بشر که در دین مطرح گردیده­اند، باید در دنیای واقع بررسی شوند تا به غنی­سازی اندیشه­ها و یافته­ های بشری کمک رسانند. به بیان دیگر، مفسر یا تحلیل­گر باید در پرتو یافته­ های خویش، با نگاهی پرسش­گرانه و با هدف پاسخ­یابی فعال و پویا رو به سوی قرآن نشسته و دیدگاه قرآن را از میان مقایسه نص آن با نتایج و یافته­ های اندیشه بشری دریافت نماید. و لذا، نظریه قرآن درباره عناوین مختلف اعتقادی، اجتماعی و جهانی با پیشرفت زمان پدید می ­آید و از طریق مجموعه تجارب یافته شده از علوم روز جامعه، در تبادل اطلاعات با قرآن و محاوره و گفت و گوی با آن، نتایجی حاصل می­گردد که می­توان با آن­ها نیازها و سوالات بشر متمدن امروزی را پاسخ داد و بدین ترتیب مفاهیم عمیق قرآن را در بطن جامعه به طور آشکارتری ظاهر نمود.[1]

در حقیقت از آن جا که پژوهش در علوم انسانی ( به منظور شناخت، برنامه ریزی و ضبط و مهار پدیده­های انسانی) در  راستای سعادت واقعی بشر ضرورتی انکارناپذیر است و استفاده از عقل و آموزه­های وحیانی در کنار داده ­های تجربی و عینی، شرط اساسی پویایی، واقع نمایی و کارایی این گونه پژوهش­ها در هر جامعه است، به همین دلیل، این پژوهشگر قصد دارد در تفسیر موضوعات قرآنی، یافته­ ها و تحقیقات دانشمندان علوم انسانی را(با موضوع بررسی تحریف های شناختی و باورهای غیر عقلانی) بر قرآن عرضه نماید و ضمن بهره­ گیری از آن­ها، به پاسخگویی سوالات و شبهات روز بپردازد و تنها در این صورت است که رهیافت­های بشری استفاده بهینه­ای دارد و قابلیت آن را دارد که بشر را در بعد معرفتی به سمت تکامل معنوی خویش سوق داده و در مقابل موانع و عوامل بازدارنده مصونیت بخشد.

نکاتی که در پژوهش حاضر رعایت شده عبارتند از:

استفاده از کتاب های روان شناسی در زمینه باورهای غیر منطقی و تحریف های شناختی.

استفاده از تفاسیر مختلف شیعه علی الخصوص تفسیر نمونه که  تفسیری اجتماعی است و به موضوعات مطرح در جامعه اشاره دارد.

استفاده از ترجمه قرآن آیة الله مکارم شیرازی.

استفاده از نرم افزارهای جامع تفاسیر نور و دانش نامه معارف قرآن 2.

در این فصل كلیاتی درباره دعا و مناجات و نیایش آمده است. در ضمن این تعاریف٬ تفاوت‌ها و شباهت‌های این واژه‌ها بررسی شده و پس از آن دعا از زاویه‌های مختلف به انواع مختلفی تقسیم‌بندی شده است و هر کدام از انواع ادعیه، از منظرهای مختلف بررسی و تفاوت‌ها و شباهت‌های آنها در ادعیه ومناجات‌های شاعران بررسی شده است.

2-1- پیشینه دعا و مناجات

شاید بتوان نخستین نجوای آدمیان با خداوند تا پگاه آفرینش را در آن زمان پی گرفت كه خداوند امانت خویش را بر آسمان‌ها و زمین و كوه‌ها عرضه داشت و همگان بیمناك از این بار سنگین سرباز زدند؛ اما انسان جسور و بی‌پروا آن را پذیرفت: «و انا عرضنا الامانه علی السموات و الارض و الجبال فابین ان یحملنها و اشفقن منها و حمله الانسان انه كان ظلوماً جهولاً: ما امانت را بر آسمان‌ها و زمین و كوه‌ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر بر تافتند و از آن هراسیدند؛ اما انسان آن را بر دوش كشید؛ او بسیار ستمكار و نادان بود.»[1]

و خدا از او پیمان بر عبودیت خویش گرفت كه «الست بربكم قالوا بلی» و او بر ربوبیت حق اقرار كرد كه «بلی». بعد از آنكه حضرت آدم به‌عنوان خلیفه الهی در میان تمام آفریدگان برگزیده شد، با عجز و نیاز با پروردگار خود به راز و نیاز پرداخت و آن گاه كه به‌خاطر تناول از شجره ممنوعه از بهشت اخراج شد، با ناله و زاری و نیایش طلب مغفرت کرد و خداوند نیز به واسطه رحمت و مهربانی بی‌پایان او را بخشید و مورد لطف خود قرار داد و پس از آن هر چند انسان جایز الخطا،‌ در انتخاب معبود برای راز و نیاز به بیراهه رفت و هر برهه از زمان چیزی را به جای خالق هستی بخش می‌پرستید، اما در فطرت خداجوی خود به دنبال تكیه گاهی می‌گشت كه مافوق قدرت او باشد و در سختی‌ها و گرفتاری‌ها به او دل ببندد و از او یاری بطلبد و در خلوت تنهایی با او رازونیاز كند تا بتواند بار امانت، تكلیف، معرفت و عشق الهی را به سر منزل مقصود برساند و خود را بیش از پیش به ربّ خود نزدیكتر کند.

البته انسان گاهی در پرستش معبود به خطا رفته و به جای نیایش با خدای یگانه،‌ گاهی سنگ و چوب و گاهی آتش، گاهی آب یا ستارگان و حتی حیوانات را به جای خالق هستی برگزیده و از آنها یاری خواسته است، اما در ضمیر ناخودآگاه خود آنها را واسطه‌ای برای نزدیكی بیشتر با پروردگار قرار داده تا بتواند اندكی از دور افتادن خود از حلقه الهی را جبران کند.

در ادبیات فارسی به‌ویژه ادبیات عرفانی، نمونه‌هایی می‌بینیم كه به شیوایی درباره جدایی انسان از خالق حقیقی خود، داد سخن داده‌اند. در نوشته‌های آنها انسان موجودی است كه از خالق خود كه همان معشوق اوست جدا افتاده و تمام تلاش او در این عالم، جستن راهی است برای قرب به خداوند متعال.

این تصویر را مولوی در اثر بزرگ خود؛ یعنی مثنوی بدین صورت بیان كرده است:

بشــــــنو از نــــی چــــون حــكایت می‌كند                       و از جــــدایی‌هــــا شكـــــایت مــــی‌كنـد

وز نیستـــــان چــــون مــــرا بــــبریــده‌انــد                        از نفیــــــرم مـــــرد و زن نالـــیـده‌انــــــــد

ســــینه خــــواهم شـــرحه شــــرحه از فراق                      تــــــا بگــــــویـــــم شــــرح درد اشـتیــاق

هر کــــسی کـــو دور مـــاند از اصل خویش                   بــــاز جـــــوید روزگـــــار وصــل خویش[2]

همان‌طور كه در این ابیات می‌بینیم مولوی دوری خود را از معشوق، چون نی جدا شده از نیستان می‌داند و خود را هر دم مستلزم ناله و نیایش می‌پندارد تا شاید بتواند با اشك و آه، اندكی از تألم و درد دوری از هجران را بكاهد. با تأمل در تاریخ می‌توان به معابد و مساجد و یا دیگر جاهایی برخورد كرد كه بشر در آنها مشغول عبادت و راز و نیاز می‌شده كه خود گواهی بر این مدعاست كه آدمی از ابتدای خلقت تا به اكنون دست از دعا و مناجات برنداشته و این چیزی نیست كه با ظهور دینی مخصوص یا پیامبر و فرقه‌ای پدید آمده باشد. شایان توجه است كه انسان بیشترین توجه و همت خود را صرف بهتر و زیباتر بنا شدن عبادتگاه‌های خود كرده است، به همین دلیل معمولاً در هر سرزمینی معابد از زیباترین و در عین حال مستحكم‌ترین بناهای آن دیار محسوب می‌شود.

تاریخ دعا را می‌توان با پیدایش انسان قرین دانست، چه انسان هرگز از نیازمندی‌ها جدا نبوده و در درون خود این احساس را داشته است كه باید در پناه قدرتی آرام بگیرد و زندگی خود را در پناه و امید به آن مبدأ سپری كند؛ زیرا زندگی انسان در هر لحظه، در گرو فضل و بخشش یک مبدأ ناشناخته است كه آدمی تلاش می‌كند خود را به این مبدأ نزدیک کند و این نزدیكی را از راه تضرع و مناجات بر روی خود گشوده است، پس انسان در تمام لحظات و حالت‌هایش برای رسیدن به نیازهایش از دعا جدا نبوده و مناجات یكی از لوازم و ضروریات  اصلی زندگی محسوب می‌شود تا در سایه آن به خواسته‌هایش دست یابد.

حسن ممدوحی در رابطه با تاریخ دعا و قرین بودن آن با پیدایش انسان می‌گوید: «كاوش‌ها نشان می‌دهد كه حتی در دورترین زمان‌ها،‌ معبد و مسجد جزء واقعیت‌های غیر انفكاك زندگی بشر بوده‌اند حتی آن زمان كه بشر توان تصور یک مبدأ نامتناهی و قدرت مطلق را نداشته و به اشتباه به بت‌ها پناه می‌برده و از آنها یاری می‌جسته است.»[3]

خداوند با فرستادن پیامبران به تفصیل شیوه مناجات را به بندگانش آموخته است، به همین دلیل نیایش‌ها یكی از بخش‌های مهم متون دینی است كه توسط پیامبران آن دین، به مردم آموزش داده شده است. در اغلب ادیان الهی نیایش جایگاه ویژه‌ای دارد، به همین دلیل متونی كه از روی آن به نیایش می‌پردازند، معمولا از متون مقدس شمرده می‌شود. برای نمونه یكی از فرایض مسلمانان نماز است كه حداقل پنج مرتبه در روز برپا می‌شود و در هر نماز دو بار سوره حمد خوانده می‌شود. این سوره نوع خواسته‌هایی كه موجب رستگاری انسان می‌شود را به انسان می‌آموزد؛ زیرا پس از حمد و ستایش باری‌تعالی از خداوند می‌خواهیم كه در نشان‌دادن راه راست ما را یاری دهد و مارا در زمره مغضوبین درگاه خود یا گمراهان قرار ندهد، هنگامی كه می‌خوانیم: «ایاك نعبد و ایاك نستعین اهدانا الصراط المستقیم… .»[4] از او می‌خواهیم تا رحمت خود را شامل حال ما کند و ما را به حال خود رها نكند تا در گمراهی فرو نرویم و این خود درسی است كه خداوند منان به انسان آموخته است، زیرا خود فرموده: «اُدعونی استجب لكم: بخوانید مرا تا اجابت كنم شما را»[5] خداوند انسان را به دعاكردن فرا می‌خواند؛ زیرا از فطرت انسان و نیازهای او آگاه است و آنها را برآورده می‌کند.

۱.احزاب، ۷۲.

[2] . جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولوی، مثنوی معنوی (به تصحیح و پیشگفتار عبد الکریم سروش) چاپ اول، تهران ،انتشارات علمی و فرهنگی، 1375، دفتر اول بیت 1 تا 4.

1. حسن،ممدوحی کرمانشاهی، نیایش از دیدگاه عقل و نقل،قم ، موسسه چاپ بوستان کتاب و مركز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،1389 ،ص۲۴.

1. حمد، ۳ الی7 .

1. غافر، ۶۰.

1-1- تعریف مسأله

زبان به عنوان وجه تمایز انسان از حیوان، از دیرباز موضوعی فكری و فلسفی محسوب می‌شده و همواره مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران بوده است؛ چنان­که دغدغه­ی شناخت زبان، منجر به شکل­ گیری دانش زبان­شناسی شده تا زبان را به صورت تخصصی و علمی مورد بررسی قرار دهد. از طرف دیگر، محققان علوم شناختی برای زبان اهمیت زیادی قایل‌اند و آن را دریچه‌ی ورود به ذهن می‌دانند. از نظر آنان زبان یكی از عالی‌ترین نمودهای ذهن است كه هم محصول شناخت است و هم خود فرایندی شناختی به حساب می‌آید. از این رو، زبان‌شناسیِ شناختی، به عنوان مكتبی كه ساخت، یادگیری و استفاده از زبان را بهترین مرجعی می‌داند كه می‌توان با بهره گرفتن از آن، شناخت انسان را توضیح داد، از جایگاه ویژه‌ای در علوم شناختی برخودار است (نورمحمدی، 1387: 2).

اهمیت کاربرد شناختی زبان موجب شده تا آن را از دو دیدگاه مورد بررسی قرار دهند: یکی مجازی که خاص زبان ادبی و شاعرانه است و دیگری، حقیقی که به صورت زبان روزمره و متعارف ظهور پیدا می­ کند و نیز گفته اند:

زبان حقیقی یا خودكار: زبانی است كه صرفاً جنبه‌ی اطلاعی و ارتباطی دارد و در متون علمی به كار می‌رود.

زبان مجازی یا ادبی: زبانی برجسته، غیرمتعارف و معمولاً هنجارگریز و غیرخودكار است. در این زبان، از صنایع و آرایه‌های ادبی برای برجسته‌سازی سخن استفاده می‌شود تا از سخن بی‌نشان متمایز شود (صفوی، 1380: 3).

استعاره از قدیم مهم‌ترین شگردِ انتقالِ زبان از كاربرد حقیقی به كاربرد ادبی و مجازی، تلقی می‌شده است؛ اما امروزه، هم در زبان خودكار و هم در زبان ادب، كاربردها و عمل­كردهای متنوعی دارد. می­توان گفت در گذشته فقط در حوزه‌ی ادبیات به استعاره توجه می‌شد؛ اما امروزه، این پدیده قلمروی فراگیر یافته و به مبحثی گسترده در زبان‌شناسی تبدیل شده است.

تعاملات زبان و ادبیات چنان گسترده و فراگیر است كه نمی‌توان و نباید پدیده‌هایی چون استعاره را صرفاً در ساحت ادبیات تحلیل كرد؛ وانگهی، نمی‌توان فقط زبان روزمره را ابزار ارتباط آحاد بشر با یكدیگر دانست؛ زبان ادبیات هم نوعی ابزار ارتباطی است.

سنت مطالعه‌ی استعاره، به غرب و به ارسطو می‌رسد. ارسطو استعاره را شگردی برای هنرآفرینی می‌دانست و معتقد بود استعاره ویژه‌ی زبان ادب است و به همین دلیل باید در میان فنون و صناعات ادبی بررسی شود. این همان نگرش كلاسیک به استعاره است. نگرش دیگر به استعاره به قرون هجدهم و نوزدهم مربوط می‌شود كه به دلیل بینش حاكم بر آن عصر، رمانتیک نامیده می‌شود. در این نگرش استعاره به زبان ادب محدود نشده و لازمه‌ی زبان و اندیشه برای توصیف جهان خارج به شمار می‌رود (صفوی، 1383: 369).

یكی از نگرش‌هایی كه به پیروی از رمانتیك‌ها، استعاره را جزء جدایی‌ناپذیر زبان می‌داند، معنی‌شناسی شناختی[1] است. از نظر معنی‌شناسان شناختی، استعاره[2] عنصری بنیادین در مقوله‌بندی و درك انسان از جهان خارج و نیز در فرایند اندیشیدن است. استعاره در این رویكرد تصویری نو می‌یابد و به هرگونه فهم و بیانِ هر مفهوم انتزاعی در قالب تصورات ملموس‌تر، اطلاق می‌شود. استعاره با این تعریف، دیگر خاص زبان ادبی نیست و در كاربرد روزمره‌ی زبان هم جای می‌گیرد. نظریه­ی معاصر استعاره[3]- كه در چهارچوب معنی‌شناسی شناختی به تبیین استعاره می‌پردازد- مدعی است كه نه تنها زبان، بلكه شیوه‌ی درك آن هم از مقولات انتزاعی جهان می‌باشد و بر مبنای استعاره استوار است و استعاره اساساً فرایندی ذهنی و شناختی است و استعاره‌های زبانی، فقط نمود و شاهد استعاره‌های ذهنی

 محسوب می‌شوند. در عین حال، مطالعه‌ی نمود استعاره‌های ذهنی در زبان، از راه‌های شناخت استعاره‌های ذهنی است (گلفام و ممسنی، 1387: 99).

استعاره‌های شعری، بسیار فراتر از صبغه­ی آرایه­ای، با جنبه‌های مركزی و جدایی‌ناپذیرِ نظام‌های مفهومی ما سروكار دارند. شاعران بزرگ می‌توانند با ما سخن بگویند، چرا كه آنان نیز از همان شیوه‌های تفكری بهره می‌برند كه همگی داراییم. آنان با بهره گرفتن از ظرفیت‌هایی كه همگی در داشتن‌شان مشتركیم، تجربیات­مان را برجسته می‌كنند، پیامدهای باورمان را می‌كاوند، طرز تفكرمان را به چالش می­کشند و به نقد ایدئولوژی‌های­مان می‌پردازند. بدون داشتن دانش اولیه از ماهیت استعاره و چگونگی كاركرد آن، نمی‌توانیم دركی از كاركردهای تفكر استعاری چه در ادبیات و چه در زندگی خود داشته باشیم (لیكاف و ترنر، 1989: xi).

در علوم شناختی برای توجیه مفهوم‌سازی استعاره از طرح‌‌واره‌ها استفاده می‌شود. این طرح‌واره‌ها غالباً تصوری‌اند؛ یعنی براساس الگوی شناختی و مفاهیم بنیادین ذهن ما شكل می‌گیرند. از این مفاهیم و ساخت‌های حاصل از آن‌ ها، برای توصیف موضوعات انتزاعی و اندیشیدن استفاده می‌شود (صفوی، 1383: 376-374).

هدف از این پژوهش، بررسی و مقایسه‌ی ساخت‌های طرح‌واره‌‌ای در غزلیات سعدی و حافظ می‌باشد. انواع مختلفی از طرح‌واره‌های تصویری[4] در حوزه‌ی معنی‌شناسیِ شناختی مطرح شده است؛ اما این پژوهش فقط به بررسی طرح‌واره‌ها­ی حجمی [5]، طرح‌واره‌ها­ی حرکتی[6] و طرح‌واره‌ها­ی قدرتی[7] می ­پردازد.

اشعار حافظ و سعدی همواره از جنبه‌ی زیبایی‌شناسی مورد توجه پژوهشگران قرار داشته‌اند. وجه اشتراك تمام این پژوهش‌ها محدود كردن استعاره در معنای سنتی آن است؛ اما این پژوهش‌‌در سایه‌ی نگاه نو و یافته‌های جدید معنی‌شناسی شناختی به تحلیل استعاره‌های غزلیات حافظ و سعدی می‌پردازد و به استعاره‌ها نه فقط به عنوان آرایه‌های ادبی، بلكه به عنوان كلید شناخت ذهن و زمینه ­های تفكر شاعر در زبان توجه دارد. نكته­ی مهم این است كه ما به ضرورت موضوع، هم استعاره‌های آشكار (= استعاره‌های شعری و ادبی) و هم استعاره‌های مخفی (= استعاره‌های زبانی) را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

2-1- اهمیت و ضرورت پژوهش

با وجود این­که نظریه­ی شناختی دیدگاهی نو است و سابقه­اش به چهل سال نمی­رسد؛ در ایران، در سال­های اخیر پژوهش­های ارزشمندی در این حوزه در قالب پایان نامه ­ها و مقالات صورت گرفته است که حکایت از اهمیت آن دارد. در این راستا استعاره، به عنوان یکی از مطرح­ ترین موضوعات حوزه­ شناختی، توجه فراوانی را به خود جلب کرده است.  این پژوهش­ها بیش­تر بر داده ­های زبانی تمرکز کرده ­اند و جای خالی آن  در حوزه­ ادبیات فارسی احساس می­ شود.

کاربرد این نظریه در ادبیات را از چند جهت می­توان توجیه کرد :

1- بحث درباره ادبیات از دیدگاه زبان­شناسی سبب می­ شود زبان را در پیچیده­ترین شکل خود بررسی کنیم. از آن­جا که تار و پود ادبیات از زبان تشکیل شده و زبان­شناسی وظیفه­ اش مطالعه­ علمی زبان است، برخی از دستاوردهای زبان­شناسی در بررسی آثار ادبی شیوه­ای مؤثر است» (شاه­حسینی، 1390 : 13).

2- کاربرد نظریه­ معاصر استعاره فراگیر است و می­توان آن را در انواع متون بررسی کرد . به عبارت دیگر این نظریه ادعا می­ کند که استعاره بر تفکر و اندیشه مبتنی است و تجارب عینی و ذهنی بشر را سازمان­دهی ­کرده و در زبان بازتاب می­دهد. استعاره­ها در انواع زبان حضور دارند : در زبان ادبیات، در زبان سیاست، زبان علم، زبان مذهب، زبان هنر و هر تجلی زبانی که زاییده­ی ذهن بشر است. آن­چه در مباحث استعاره­ی مفهومی و اصول آن وجود دارد، به پیکره­ی زبان ادبی نیز می­توان تعمیم داد و از این حیث تفاوتی در تحلیل وجود ندارد، جز آن­که در استعاره­های ادبی اصل خلاقیت استعاری بیش­تر به چشم می­خورد.

به اعتقاد لیکاف و جانسون، استعاره، «یکی از مهم­ترین شگردها در تلاش برای فهم نسبی چیزی است که امکان فهم کامل آن وجود ندارد مثل احساسات ، تجربیات زیبایی­شناختی، عادات، اخلاق و آگاهی روحی» ( فیارتز ، 1390 : 98 )که موضوعات اصلی ادبیات و به ­ویژه شعر غنایی را تشکیل می­دهند. بنابراین، ضرورت بررسی استعاره­ی مفهومی در شعر بیش­تر از زبان معمولی است.

به عنوان موردی از تحلیل­های شناختی استعاره در ادبیات می­توان به پژوهش لیکاف و ترنر (1989) اشاره کرد. آنان در کتاب «فراتر از استدلال محض»، انواع استعاره ­های شعری را مورد شناسایی و بررسی قرار دادند. به عنوان مثال استعاره ­های مفهومی زیر را درباره­­ی مفهوم زمان از میان شواهد شعری استخراج کردند:

زمان به منزله­ی دزد (35)، زمان به منزله­ی بلعنده (41)، زمان به منزله­ی حرکت (44)، زمان به منزله­ی تخریب­کننده (42)، زمان به منزله­ تغییر دهنده (40)، زمان به منزله­ی ارزیابی کننده (42)، زمان به منزله­ی دروگر (41) ، زمان به منزله­ی تعقیب­کننده (46).

درباره­ استعاره در شعر سعدی و حافظ با رویکردی سنتی، مطالب ارزنده­ای به رشته تحریر در آمده است؛ اما با توجه به انقلابی که این نظریه در نگاه به استعاره ایجاد کرده، بررسی دوباره­ی آن­ها در سایه یافته ­های نو ضروری می­نماید، به ویژه درباره غزل­های سعدی که هرچند حاوی استعاره­های زیادی هستند؛ اما در مطالعات سنتی به خاطر توجه صرف به استعاره­های بدیع و شاعرانه یا اساساً استعاره فرض نشده ­اند یا در قالب دیگر گونه­ های آرایه ­های ادبی قرار گرفته ­اند. این پژوهش می ­تواند با بررسی جنبه ­های زبانی غزلیات سعدی بخشی از زیبایی­کلام او را روشن سازد که با عباراتی چون «چیزی غیر قابل لمس» و «چیزی غیر قابل نشان دادن» (دشتی، 1381 :46) بیان کرده اند و یا به دلیل عدم درک این جنبه از زیبایی، او را به ناحق «بزرگ­ترین ناظم زبان فارسی» (شاملو، به نقل از عابدی، 1390: 5) نامیده ­اند.

[1]Cognitive semantics

[2]metaphor

[3]Contemporary theory of metaphor

[4]Image schemas

[5]Containment schemsa

[6]Path schemas

[7]Force schemas

:

ادبیات جنگ با شلیک اولین گلوله آغاز می شود و با پایان جنگ به بلوغ میرسد، ادبیات دفاع مقدس نه ثبت تاریخ است و نه ثبت وقایع جنگ بلکه شرح احوال درونی و بیرونی زنان و مردانی است که برای حفظ شرف و حیثیت و فضایل انسانی در مقابل تجاوزگران به کرامت های انسانی به پا خاسته اند و قلم ها شرح رشادت ها و ایثارگری ها و ظلم ستیزی آن دلاوران را به صورت آثار ادبی ثبت می کند.

ادبیات دفاع مقدس امروزه بی شک یکی از گونه های برتر ادبی در ادبیات فارسی است و از ابتدای جنگ تحمیلی تا کنون هرچه پیشتر آمده ایم شاهد رشد و تعالی آثار این گونه ادبی بوده ایم، اما هنوز هم زوایای زیادی از دفاع ملت ایران در مقابل رژیم بعثی عراق ناشناخته و مبهم باقی مانده است، آثار کسانی چون شهید آوینی که بی شک از برترین نویسندگان دفاع مقدس است آنچنان که باید و شاید مورد بررسی و تحلیل قرار نگرفته اند و مبانی فکری و نظری این شهید بزرگوار که می تواند راهگشای خلق آثاری مستقل و غیر وابسته به ادبیات غربی باشد آنچنان که شایسته است مورد مداقه و تامل قرار نگرفته اند.

امید است این مکتوب مختصر درباره ادبیات دفاع مقدس و آثار و افکار شهید آوینی، گام کوچکی در جهت ترغیب دیگران برای پرداختن به موضوعات مربوط به دفاع مقدس، بردارد.

پیشگفتار:

ادبیات دفاع مقدس به عنوان شاخه ای مهم و تاثیرگذار از ادبیات فارسی درخور توجه و دقت نظر زیادی برای حفظ فرهنگ و ادب سرزمین کهن ایران است این گونه ادبی که بسیاری از آثار ممتاز معاصر را در برگرفته است علاوه بر غنای ادبی و فرهنگی که درخود دارد باعث تاثیرگذاری بر روی آحاد جامعه به خصوص نسل جوان، برای حراست هر چه بیشتر از وطن و میهن خود خواهد شد. از این رو شناسایی دقیق و حفظ و حراست از آثار ارزشمند این نوع ادبی و همچنین شناسایی نویسندگان و متفکران بزرگ این ادبیات به نسل های مختلف جامعه از وظایف هر ادب دوست و دوستدار فرهنگ و هنر ایرانی است و شهید آوینی به عنوان متفکری بزرگ و تاثیرگذار بر ادب و هنر معاصر شایان تقدیر است و در عین حال شناساندن و معرفی کردن آثار وی به عنوان نمونه هایی از بهترین آثار در حوزه ادبیات دفاع مقدس از جمله کارهایی است که جای آن در نگاشتن مقالات و نوشته های تحقیقی گرچه خالی نمانده است اما حق مطلب نیز آن گونه که باید و شاید ادا نشده است.

اهمیت تحقیق:

ارزش حفظ و اشاعه آثار ادبی دفاع مقدس و پرداختن به آن ها نه تنها کمتر از حفظ آثار و بقایای مادی برجای مانده از جنگ هشت ساله ایران و عراق نیست بلکه از جنبه هایی دارای اهمیت و قابلیت پرداخت بیشتری نیز هست، چرا که نپرداختن به این گونه آثار، ممکن است با

 گذشت زمان باعث کم رنگ شدن روح حماسی و دینی جاری در این آثار و نهایتاً فراموشی حماسه ای شود که توسط دلیر مردان و دلیر زنان این مرز و بوم در حفظ و حراست از خاک و وطن خود در مقابله با تهاجم خارجی آفریدند و شناساندن فعالان در این حوزه ادبی، چه آنان که رفته اند و چه آنان که مانده اند، باعث دلگرمی و امیدواری کسانی خواهد شد که در این حوزه ادبی گام بر می دارند.

اهداف تحقیق:

هدف کلی از این تحقیق شناسایی و آشنایی مختصری است با ادبیات دفاع مقدس و شاخه ها و تقسیم بندی های مختلف این حوزه ادبی و همچنین معرفی وشناساندن آثار یکی از بزرگترین وموثرترین نویسندگان این نوع ادبیات یعنی سید شهیدان اهل قلم شهید سید مرتضی آوینی و پرداختن به طرز تفکر و اندیشه های این شهید بزرگوار که نوشته ها و زندگی اش الگویی است برای تمام کسانی که می خواهند انقلابی باشند و انقلابی زیست کنند و انقلابی بمیرند.

فرضیه تحقیق:

به نظر می رسد شناسایی و آشنا نمودن نسل جدید با آثار بزرگانی چون شهید آوینی و طرز تفکر آن ها، باعث مانایی و پایداری و قداست دفاع از میهن و دین خواهد شد و نپرداختن به آثار این بزرگان و غریبه بودن جوانان این مرز و بوم با اندیشه ها و تفکرات نویسندگانی چون شهید آوینی و دیگر متفکران ادبیات دفاع مقدس می تواند راه را برای تهاجم هر چه بیشتر فرهنگ غرب به ایران اسلامی بازتر و هموارتر کند، نوشتن و پرداختن به ارزش های دفاع مقدس و کمک به تثبیت هر چه بیشتر روح حماسی و دفاع مقدس در برابر متجاوز، از جمله راهکارهایی است که می تواند چون سدی عظیم در برابر هجوم همه جانبه دشمنان ایران و اسلام عمل کند و ایران و ادبیات ایران را از هر گونه گزندی مصون دارد.

پیشینه تحقیق:

در مورد موضوع رساله پیش رو، با تفحص و جستجوی کاملی که در منابع کتابخانه ای و اینترنتی انجام شد به موضوعی که به ادبیات دفاع مقدس به همراه بررسی آثار شهید آوینی، پرداخته باشد برخورد نکردیم، اما رساله ها و پایان نامه های نسبتاً زیادی با محوریت قرار دادن بخشی از ادبیات دفاع مقدس نگاشته شده اند که برخی از آن ها در زمینه ادبیات منظوم دفاع مقدس، پژوهش و تحقیق خود را انجام داده اند و برخی دیگر با محوریت قرار دادن ادبیات منثور دفاع مقدس کار خود را به انجام رسانده اند.

در زمینه ادبیات منظوم دفاع مقدس، برخی با محوریت قرار دادن یک یا چند تن از شعرای این گونه ادبی، به بررسی و تحلیل اشعار آنان پرداخته اند، برخی دیگر به طور کلی بدنه ادبیات منظوم دفاع مقدس را مورد بررسی و پژوهش قرار داده اند. همچنین در زمینه ادبیات منثور دفاع مقدس، برخی با محوریت قرار دادن نویسنده یا نویسندگانی از این نوع ادبی، به آثار آنان پرداخته اند و پژوهش خود را منحصر به آثار آن ها کرده اند، اما برخی دیگر، ادبیات منثور دفاع مقدس را به طور کلی موضوع رساله یا پژوهش خود قرار داده اند و از این رو تحقیقی همه جانبه تر را درباره ادبیات دفاع مقدس ارائه کرده اند.

افرادی نیز به موضوع ادبیات پایداری در رساله ها و پژوهش های خود پرداخته اند که طبیعتاً حیطه این موضوع فراتر و وسیع تر از ادبیات دفاع مقدس است زیرا تمام آثار ادب پایداری جهان را شامل می شود و ادبیات دفاع مقدس تنها شاخه ای از ادبیات پایداری است.

در مورد آثار شهید آوینی و افکار و اندیشه های وی نیز، تحقیقاتی در مورد بخشی از آثار وی انجام شده است که برخی از آن ها به طور کلی مربوط به حوزه ادبیات نیستند و آن ها که مربوط به حوزه ادبیات هستند، در مورد برخی صنایع ادبی به کار رفته در آثار آوینی، تحقیق خود را انجام داده اند فی المثل یکی از تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است درباره استعاره در ادبیات آوینی است که استعارات به کار رفته در نوشته های شهید آوینی را مورد بررسی قرار داده است، اما تحقیقی که تمام آثار وی را – اعم از آن ها که به حوزه ادبیات و هنر مربوط می شوند و یا آن دسته از آثار وی که خارج از حوزه ادبیات و هنر هستند را هر چند به صورت اجمالی مورد بررسی قرار داده باشد – در بربگیرد، در جستجوهای نگارنده در بین منابع مختلف، مشاهده نشد.

به هر روی فهرست تعدادی از پایان نامه های کارشناسی ارشد و تحقیقاتی که در زمینه ادبیات دفاع مقدس انجام شده است، در فهرست منابع و مأخذ رساله ی پیش رو، ارائه شده است و نکته قابل ذکر در این بخش این است که تحقیقات انجام شده در مورد ادبیات دفاع مقدس در دهه 80 نمود بیشتری نسبت به دهه 70 داشته است و این نکته نشان از آن دارد که علاقه و دغدغه دانشجویان و محققان جوان به موضوع دفاع مقدس – با این که سال های زیادتری نسبت به دهه 70 و اواخر دهه 60، از اتمام جنگ می گذرد- نه تنها کمتر نشده است بلکه هر چه پیشتر رفته ایم این دغدغه در نسل جوان بروز و ظهور بهتری پیدا کرده است.

روش تحقیق:

روش تحقیق در این پایان نامه به صورت کتابخانه ای است و ابزار گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه ای است یعنی از طریق مطالعه آثار و نوشته های شهید سید مرتضی آوینی و دیگران نویسندگان ادبیات دفاع مقدس به گردآوری مطالب مربوط به موضوع پایان نامه پرداخته شده است و از منابع مختلف اینترنتی نیز برای تکمیل و تقسیم مطالعات استفاده شده است و در نهایت با بهره گرفتن از فیش ها و مطالبی که از منابع مختلف جمع آوری شده است به نگارش متن پایان نامه بر طبق فصل بندی هایی که انجام شده بود، پرداخته شده است.

همچنین در این تحقیق علاوه بر مطالعه آثار مکتوب در زمینه دفاع مقدس آثار تصویری مرتبط با این گونه ادبی نیز مورد بررسی و مشاهده قرار گرفت از جمله فیلم های مستند ساخته شهید سید مرتضی آوینی، مجموعه مستند روایت فتح دیگر ساخته شهید آوینی و همچنین فیلم های داستانی مرتبط با دفاع مقدس ساخته کارگردانان فعال در حوزه سینمای دفاع مقدس از جمله ابراهیم حاتمی کیا، رسول ملاقلی پور و … همگی مورد مشاهده و بررسی دقیق قرار گرفتند و مطالب مرتبط با موضوع پایان نامه از آن ها استخراج و استفاده شده است.