وبلاگ

:

وضعیت ساز نی و نی‎نوازان در دوران قاجار:

دراین دوره به‏علت رواج شریعت گرایی، موسیقی تحریم شد و دانستن ساز و آواز با لهو ولعب به صورت جدی مطرح شد. این تحریم تا زمان قاجاریه ادامه داشت که اهالی و دوستداران موسیقی با مشکلات زیادی روبرو بودند اما همین که در این دوره و حتی دوره قاجاریه از اهل موسیقی به عنوان عَمَله طرب یاد می‎شود، بیانگر آن است که موسیقی با نگاه عیش و طرب دیده می‎شد و جنبه‎های هنری آن مورد توجه نبود. در نزد عوام و در صحنه اجتماعی که تحت تأثیر علمای دینی قرار داشتند موسیقی چندان مقامی نداشت و تقریباً به صورت مخفیانه دنبال می‎شد. جعفر شهری در کتاب تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم می‎گوید:

«تار زنی و تار سازی دو حرفۀ کافرگونه تلقی می‎شد که متابعت از شیطان به شمار می‎رفت و اهل این دو حرفه طرد و تکفیر می‎شدند نه کسی دوست و مونس آنها می‎شد و نه کسی به آنها منزل می‎داد، چرا که اعتقاد داشتند صدای ساز خانه را تبدیل به کفرستان و ملائکه را از آن و بلکه از هفتاد خانه مجاور گریزان می‎کند. از این گذشته دختر به تار زن و مطرب دادن اهانتی غیرقابل بخشش بود تار که فسق به شمار می‎رفت فقط در کیسه و صندوق و گونی کاه و زیر عبا می‎توانست حمل شود.»

اما همین طور که اشاره شد به اهل موسیقی عمله طرب می‎گفتند، بد نیست نگاهی جدی‎تر داشته باشیم به چگونگی و پیدایش این موضوع:

واژۀ مطربی از زمان صفویه به صورت جدی رایج شد که تا زمان قاجار نیز ادامه داشت. در این ارتباط می‎توان به قدمت یهودیان و زندگی آنان در ایران اشاره کرد. در دوران صفویه بسیاری از کارها برای آنها ممنوع شد اما در زمان قاجار آنها کارهای مورد تنفر عرف مردم را انجام می‎دادند یعنی مطربی و ساخت و فروش مشروبات الکلی. در اوایل حکومت قاجار بسیاری از کلیمی‎های تصنیف خوان از شیراز به تهران آمدند و ساکن شدند و در آنها دو گروه متفاوت کار موسیقی انجام می‎دادند گروه اول که ضربی خوان یا تصنیف خوان بودند و کار خود را در کوچه و بازار عرضه می‎کردند و درواقع شغل آنها مطربی بود و در ازای دریافت پول این کار را انجام می‎دادن. (راهگانی 1377: 158).

گروه دوم که از جهت قدرت نوازندگی در سطح بالاتری قرار داشتند و به اختیار خود نوازندگی می‎کردند به این دسته عمله طرب خاصه می‎گفتند اما همین دسته به ناچار که علت آن را بیان می‎کنیم به یکی از دستگاه‎های حکمران پناه می‎برند و معاش خود را از این طریق فراهم می‎سازند.

بخش اول: تاریخچه مختصر قاجار

دوران قاجار که درواقع دوران حکومت جانشینان کریم‎خان زند بود یکی از سخت‎ترین و بحرانی‎ترین دوره‎های تاریخی ایران را شامل می‎شد. پس از حکومت زندیه و آرامش نسبتاً کوتاهی که حاصل شد سلسله قاجار قدرت ایران را به دست گرفت. در این دوره جنگ‎های گوناگون و درگیری‎های داخلی و عدم لیاقت حکمرانان مملکت را به سمت ویرانی و نابودی روانه کرد. ستمگری و قتل‎عام حاکمان قاجار مانند کورکردن مردم کرمان و از دست دادن بخشی از ایران مثل ایروان و نخجوان و گرجستان و بلوچستان و نداشتن مالکیت بر هرات و افغانستان و گرفتن قرض‎های سنگین از خارجیان واعطای امتیازات، کشور را به‏حالت نیمه‏مستعمره تبدیل کرد. باتوجه به شرایط ذکر شده اهالی موسیقی چاره‎ای جز پناه‎بردن به دربار نداشتند هم به جهت معاش خود و هم به جهت تأمین امنیت جان خود و یا پشتیبانی در مقابل مخالفان (سپنتا 1382: 112).

وضعیت موسیقی در دوره قاجار:

در این دوره به علت جایز نبودن موسیقی براساس اعتقادات مذهبی، تدریس و اجرای موسیقی جنبه خصوصی داشت و در مکان‎های غیرعلنی انجام می‎گرفت و چون از طرف مردم که به شدت تحت تأثیر خرافات و اعتقادات دین بودند به عنوان حرفه‎ای ناموجه تعریف می‎شد که همین علت‎ها گاه باعث تهاجم و ضرب و شتم هنرمندان قرار می‎گرفت (شکستن ساز و در و پنجره کلاس میرزا عبدالله) (سپنتا 1382: 108).

در چنین دوره‎ای یا بهتر بگوئیم چنین محیطی، موسیقی‎دان‎ها به صورت خاص به این کار می‎پرداختند خوانندگی و نوازندگی مثل آقا حسینقلی و حسن خان (حسن سنتور) که خود دارای دسته‎ای هم بودند و در جشن‎ها و مراسم شرکت می‎کردند ناگفته نماند این دسته‎ها خود متعلق به شاهزادگان بود (مثل اعتضادیه یا عزیزالسلطان) و برخی از موسیقیدان‎ها شاید به دست برخی از بی‎مهری‎ها یا دشمنی‎های جسورانه و داشتن منش و روحیات درون‎گرایانه به نوعی تصوف می‎پرداختند مثل میرزا عبدالله و سماع حضور(سپنتا 1382: 82).

باتوجه به تاریخچه وضعیت موسیقی در زمان قبل از قاجار و چگونگی آن، در زمان قاجار که حکومت پادشاهان این دوره به صد و سی سال رسیده است، مهم‎ترین جریان در این زمان را می‎توان روابط اقتصادی سیاسی و فرهنگی ایران با کشورهای اروپایی و تأثیرپذیری موسیقی ایرانی از غرب دانست. گرچه این تأثیرپذیری در حکومت هر کدام از شاهان قاجار متغیر بود ولی بسیار قوی، مؤثر و یک جانبه بود و در این خصوص موسیقی نظام هر چند بعدها به جریان مستقل خود ادامه داد اما زمینه اصلی ترویج موسیقی غرب بر موسیقی ایران بود از جمله این اقدام را می‎توان به ورود سازهای غربی به ایران و استفاده از آنها، تشکیل ارکسترهایی نظیر مجلسی، سمفونیک، اپرا، باله، نگارش نت

 نویسی، ارکستراسیون، هارمونی، ترکیب سازها و حتی تأسیس مدارس موسیقی نام برد. الهام گرفتن از موسیقی غرب چنان گسترده شد که حتی در تعزیه یا نمایشات مذهبی و به طور عمده سنتی‎ترین شکل‎های موسیقی ایرانی شاید متأثر از فرهنگ تئاترهای اروپایی و اپرا بوده و از حالت ابتدایی خود خارج و به شکل منظم و جدی دنبال شد.

حتی این تأثیر برای اولین بار بر نویسندگان ایرانی خودنمایی کرد و آنها با بهره گرفتن از سازهای ایرانی و بین‎المللی نمایشنامه‎های خود را تحت عنوان «اپرت» یا «اپرا» نوشتند اما چون زمان قاجار چندین شاه به حکومت رسیدند تحولات در حکومت این شاهان نیز دارای تغییرات بوده به صورتی که انقلاب مشروطیت را رقم زد، تحولات موسیقی نیز در حکومت این پادشاهان روند ثابتی را طی نکرده که به اجمال به بررسی این حرکت و نحوه زندگی هنرمندان موسیقی در این ایام می‎پردازیم. (راهگانی 1377: 343)

وضعیت موسیقی و موسیقیدان در حکومت پادشاهان قاجار:

در دورۀ آقا محمدخان نزاع سیاسی در کشور زیاد بوده و کشمکش بر سر قدرت بالا گرفته بود و از طرفی مدت حکومت این شاه کم بوده (دو سال و نیم) لذا فرصتی برای رسیدگی به کار هنرمندان فراهم نشد.

در زمان فتحعلی شاه گرایش‎ها به موسیقی زیاد شد و خیلی‎ها به آموختن موسیقی روی آوردند، شخص شاه توجه ویژه‎ای به موسیقی داشت و برای آنها حقوق در نظر گرفته بود. هر چند مدت حکومت فتحعلی شاه به سی و هشت سال رسید ولی نگاه دربار به موسیقی جنبه عیش و طرب داشت و خالی از نکته‎های جدی موسیقی بود و استاد تحصیل کرده یا نداشتیم و یا انگشت شمار بودند و کماکان روحانیت و شرعیت مانع ترویج موسیقی می‎شدند و آن را حرام می‎دانستند در این خصوص از علی نقی وزیری که موسیقی معاصر ایران به این مرد سخت‎کوش و شاگردانش مدیون است. در یکی از سخنرانی‎هایش قبل از کنسرت نقل می‎کند:

موسیقی جنبۀ بازاری داشته و آواز هم اکثراً یک طرز سوگواری است که می‎توان یادگار مصائب گذشته دانست. یک بنا نما ممکن است با داشتن مصالح خیلی مرغوب عمارت بدی بسازد همان‎طور که بنای موسیقی ایران در این اواخر ساخته شده است. چرا؟ به این دلیل که استادان تحصیل‎کرده پیدا نکردیم در نتیجه موسیقی ما مخصوص مجالس کیف شده است و در مورد دیگری به کار نمی‎آید. به این ترتیب ناحق نبود که از طرف مقامات روحانی منع شود (خالقی 1390: 454).

در این مورد اظهارنظرهای زیادی شده است از یک طرف رکود موسیقی و تنزل آن را به منع شدن و عدم ترویج نسبت دادند و از طرف دیگر احترام قائل نشدن خود هنرمندان نسبت به یکدیگر، امّا چیزی که واضح و روشن است در نزد عامه فاقد ارزش و مقام بودند و حتی در مهمانی‎ها در پائین مجلس جای می‎گرفتند واجازه نشستن سر سفره را با دیگران را نداشتند.

در دوره فتحعلی شاه شاهد دو نوع موسیقی بودیم:

1ـ موسیقی مذهبی

2ـ موسیقی درباری

موسیقی مذهبی که تعزیه پیشرو آن بوده به علت روابط ایران با روسیه رونق یافت در سیر تکامل قرار گرفت. حسن مشحون در این مورد می‎نویسد:

«در زمان فتحعلی شاه روابط ایران با خارجه به ویژه روسیه تزاری توسعه پیدا کرد. مأموران و سران دولت ایران در روسیه پس از دیدن مجالس نمایش تئاتر و اپرا بعد از مراجعت به ایران در صدد برآمدند آنان را در ایران به صورت نمایش مذهبی درآوردند و در این زمان شبیه‎های واقعه کربلا را از مخالف و موافق هر یک را برای اجرای نقش مهیا ساخته نمایش مذهبی را معمول داشتند.»

در موسیقی درباری کماکان روند سابق طی می‎شد، دو گروه بزرگ که با هم رقابت داشتند، شکل گرفت گروه استاد مینا و استاد زهره. سازهای آنان، تار، سه تار، کمانچه، سنتور و ضرب و دایره بود که رقص، آنان را همراهی می‎کرد، هنوز خبری جدی از ساز نی و نوازندگان این ساز در این ادوار نشده است.

اوژان فلاندن که در زمان فتحعلی شاه به ایران آمده، موسیقی ایران را عقب مانده می‎داند و علت آن را علمی نبودن این هنر در ایران و سپرده شدن موسیقی به دست لوطیان و اشخاص بی‎پروا می‎داند. از اتفاقات بزرگ در این دوره می‎توان به اولین ضبط صفحات موسیقی اشاره کرد که به‎تدریج سازهای ضربی وارد ایران شدند. (سپنتا 1382: 212).

محمدشاه که بعد از فتحعلی شاه به حکومت رسید هر چند خیلی عیاش و تجملاتی نبود و به موسیقی‎دانان اظهار علاقه می‎کرد اما کیفیت موسیقی در این دوره نیز مانند دوره شاهان گذشته بود و استادانی چون آقا علی‎اکبر، حسن خان خوش‎نواز که از استادان تار، سنتور و کمانچه بودند، ظهور کردند.

بعد از محمد شاه، ناصرالدین شاه به حکومت رسید، از مهم‎ترین تحولات موسیقی در عصر ناصری می‎توان به تشکیل دارالفنون، شعبه موزیک نظام و مدرسه موزیک نظام و تأسیس تکیه دولت جهت اجرای تعزیه نام برد. هر چند تکیه‎ی دولت جهت اجرای نمایشنامه ساخته شده بود و در سفری که ناصرالدین شاه به اروپا داشته و تماشاخانه اروپائیان را دیده بود به همین خاطر دستور ساخت این نمایش‎خانه را صادر کرده بود که قبل از تکمیل آن با موجی از مخالفت‎ها روبرو شد و مجبور شدند آن را به تعزیه اختصاص دهند.

در نتیجه‎ی مسافرت‎های (ناصرالدین شاه) به اروپا، وی اوضاع تمدن غرب را مشاهده کرده بود. (اروپا شاهد تحولات صنعتی و فکری عظیمی بود) و چون خود شاه به شعر و نقاشی علاقه‎مند بود نسبت به موسیقی بی‎توجه نبود. در دوران این پادشاه، موسیقی‎دانان بزرگی ظهور کردند و موجب احیای موسیقی شدند و این را می‎توان به حمایت دربار از موسیقیدان‎ها دانست اما این بدین معنی نیست که در این هنگام موسیقی از نظر اجتماعی در مقام بالایی قرار داشت چون که موسیقی به دست لوطیان و افراد بی‎لیاقت قرار داشت و کسان صاحب نام اگر از موسیقی آگاهی داشتند و سازی می‎نواختند، سعی می‎کردند در خفا انجام دهند.

جهان در قرن بیست و یکم در دنیایی آکنده از رقابت، توسعه بازارها، ظهور و رواج فن آوری های برتر و گسترش تجارت است. بنابراین شرط توفیق در این عرصه، بهره گیری از فرصتها و رویارویی با چالش های پیش روست و اینها همه ایجاب می کند که فرایند توسعه اقتصادی با رویکردی راهبردی نسبت به تشخیص شرایط جدید بین المللی و با نگرش به مهمترین مسائل و تنگناهای اقتصاد ملی، مسیر انجام تحولات ساختاری و پاسخگوئی به الزامات رشد پایدار و با ثبات اقتصاد کشور را هموار سازد (سهمانی اصل ، 1385).

یکی از محورهای مورد توجه در چشم انداز بلند مدت اقتصاد ایران رشد سرمایه گذاری، تولید، اشتغال و در بلند مدت برپایی اعتمادی توانمند، پویا و بالنده می باشد. در همین راستا، یکی از مهم ترین و حساس ترین مراکز اقتصادی مورد توجه، بازار اوراق بهادار است. هر چند که بازار سرمایه ایران هنوز به بلوغ کامل نرسیده و در حال گذراندن مسیر تکاملی تدریجی می باشد ولی به توجه مقامات و مسئولین ارشد سیاسی به سمت آن جلب شده و عامه مردم گرایش  بیشتری نسبت به خرید دارایی های مالی پیدا کرده و اهمیت آن بیشتر می گردد. در بازار اوراق بهادار گروه های مختلفی مشارکت دارند. از جمله فعالان این بازار، می توان به سهامداران، معامله گران، کارگزاران، بازارگردانان، کارشناسان و تحلیل گران مالی و …..اشاره نمود. آنها پیوسته در حال ارزیابی ارزش سهام،و مقایسه سهام شرکتهای مختلف، شناسایی سهام ارزان قیمت به منظور خرید و سهام بالاتر از قیمت واقعی جهت فروش، خرید و فروش سهام و اتخاذ تصمیمات سرمایه گذاری می باشند (دوانی، 1387).

سرمایه گذاران و سایر مشارکت کنندگان در بازار اوراق بهادار به منظور تصمیم سازی نیازها، ابزارها، معیارها و اطلاعات متنوع و متعددی می باشند.. ارزش گذاری بر اساس ضرایب قیمت جزء روش های نسبی و رایج ترین و معروف ترین روش های ارزشگذاری سهام در بازار سرمایه هستند.

اساس روش ضرایب قیمت بیانگر این است که ارزش سهم به مقدار سود، دارایی و یا ارزش دیگری که از مالکیت سهام ناشی می شود بستگی دارد. (بخشیانی وراعی،1387) آشنایی و شناخت کافی نسبت به ضرایب قیمت و دامنه کاربرد آن، می تواند برای سرمایه گذاران در تصمیم گیری های  اقتصادی مفید و سودمند باشد. اختلاف و تفاوت ضرایب قیمت در کشورها، صنایع، بخش ها و شرکتهای مختلف و در طی زمان های متفاوت بیانگر این واقعیت است که ضرایب قیمت تحت تاثیر عوامل و متغیرهای مختافی می باشد. در تحقیقات انجام شده در این خصوص، پژوهش گران عمدتاً دو گروه متغیرهای اقتصادی و حسابداری را به عنوان عوامل اثر گذارو تعیین کننده ضریب P/E مورد آزمون و بررسی قرار داده اند.  نتایج این تحقیقات نشان داده است که تفاوت و انحراف در ضرایب P/E توان تبیین متغیرهای اقتصادی نظیر نرخ تورم، نرخ بهره ونرخ مالیات بردرآمد و متغیرهای حسابداری مانند: سود هر سهم سال آتی، درصد اندوخته نمودن سود، نرخ ریسک شرکت و نرخ رشد سود مورد انتظار را دارد.

1-2- تعریف و بیان مساله

سرمایه گذاران سرمایه از مدلهای مختلفی برای ارزشگذاران سهام استفاده می کنند. کاربرد این مدلها به تناسب صنعت و رشته فعالیت شرکتها با یکدیگر تفاوت دارد. دسته ای از روش های ارزش گذاری به روش های نسبی معروف هستند که بر اساس آنها ارزش هر شرکت نسبت به ارزش سایر شرکتهای هم گروه تعیین میگردد. ارزش گذاری بر اساس ضرایب قیمت جزء روش های نسبی برای ارزشگذاری سهام در بازار سرمایه هستند.(بخشیانی وراعی،1387)

در پی تجزیه و تحلیل بیشتر مسئله بدنبال تشریح ماهیت، ارتباط و بسط موضوع به سایر متغیرها و مفاهیم مربوط به بازار اوراق بهادار و همچنین نحوه کاربرد آن در تصمیمات سرمایه گذاری در بازار اوراق بهادار خواهیم بود.

نسبت قیمت معاملاتی هر سهم به سود هر سهم تابعی از سه متغیر می باشد؛ نرخ رشد سود مورد انتظار، نسبت سود تقسیمی برای هر

 سهم و بازده مورد انتظار(هزینه سهام).

همانند سایر بنگاه ها، موسساتی که نرخ رشد سود مورد انتظار بالایی دارند، نسبت سود تقسیمی پایین و نرخ مورد انتظار سهامداران نیز بالاست. لذا بر این است تا نسبت قیمت به سود آوری برای آنها بالاتر باشد. متغیرهای نرخ رشد بالاتر در سود آوری، نسبت سود تقسیمی، هزینه سهام و بازده حقوق صاحبان سهام مشخص کننده نسبت قیمت معاملاتی هر سهم به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام به ازای هر سهم می باشند. برای مثال نرخ رشد بالاتر در سود آوری، نسبت های سود تقسیمی بالاتر، هزینه های سهام پایین تر و بازده حقوق صاحبان سهام بالاتر باید همه در نسبت قیمت به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام بالاتر خود را نشان دهند. از این چهار متغیر، بازده حقوق صاحبان

سهام بیشترین تاثیر را روی نسبت قیمت به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام دارد و از این رو یکی از متغیرهای تعیین کننده نسبت فوق می باشد. نسبت قیمت معاملاتی هر سهم به فروش به ازای هر سهم با حاشیه سود و نرخ رشد رابطه مستقیم و بازده مورد انتظار(هزینه سهام) رابطه معکوس دارد. نسبت قیمت معاملاتی هر سهم به جریان نقدی عملیاتی هر سهم با نرخ رشد جریان نقدی رابطه مستقیم و با نرخ بازده مورد انتظار رابطه معکوس دارد. (بخشیانی وراعی،1387).

متغیرهای نرخ رشد در سودآوری، هزینه سرمایه، کیفیت سرمایه گذاری و نرخ مالیات مشخص کننده نسبت ارزش تشکیلات به سود قبل از بهره، مالیات و استهلاک می باشند. برای مثال نرخ رشد بالاتر در سود آوری، هزینه سرمایه پایین تر ، کیفیت بیشتر سرمایه گذاری ( بازده بالاتر) و نرخ مالیات کمتر همه خود را در نسبت ارزش تشکیلات به سود قبل از بهره، مالیات و استهلاک بیشتر نشان می دهند، همچنین کاربرد این ضرایب بر اساس مبانی در یک صنعت بیشترین اثر بخشی را دارند.

با توجه به آنچه بیان شد در این تحقیق درصد بررسی این موضوع هستیم: 

– آیا بین ضرایب P/E،P/B،P/S،P/CFO و EV/EBITDA با بازده سهام در صنعت رابطه وجود دارد؟

– تفاوت ضرایب موثر در بازده سهام صنعت چگونه است؟

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق

هدف سرمایه گذاران از سرمایه گذاری در سهام شرکتها کسب بازده سهام بیشتر است و از آنجایی که ضرایب قیمت از مدلهای رزشگذاری سهام در بازار سرمایه هستند، لذا اهمیت موضوع این پژوهش از دیدگاه های زیر مورد بررسی قرار می گیرد:

• بعد مکانی:

بواسطه آنکه پژوهش از بین شرکتهای پذیرفته شده (صنعت سیمان) انجام پذیرفته و اهمیت بازار اوراق بهادار به عنوان ابزار اساسی یرای اقتصاد های پیشرفته و مکانی برای تجهیز و تخصیص بهینه سرمایه های اندک به فعالیتهای سودآور، مفید، مستعد و همچنین جایگاهی مطمئن برای سرمایه گذاری که با هر درجه از ریسک پذیری تمایل به مشارکت در این بازار را دارد واضح و روشن است و از سوی دیگر قوانین و مقررات پذیرش شرکتها و واحدهای اقتصادی و کنترل آنها توسط مکانیزم های کنترل و هیاتهای بازرسی و فنی فضایی را ایجاد کرده که در این بازار شرکتهایی که در هر صنعت وارد بورس می گردند شرکتهایی مطرح که حائز شرایط پذیرش و حداقل ضوابط قانونی، مالی و عملیاتی می باشند و این می تواند شاخصی از شرکتهای برتر در هر رشته فعالیت باشد لذا بررسی اهمیت این موضوع از این دید نیز قابل توجه می باشد.

2– استمرار حضور سرمایه گذاران در بازار اوراق بهادار:

هنگامی که فردی تصمیم به سرمایه گذاری در سهام می گیرد اولین موضوعی که با آن مواجه می شود انتخاب سهم مورد نظر است.

در بازار اوراق بهادار به خصوص سرمایه گذاران جزء بیشتر بر اساس اطلاعات غیر رسمی و غیر صحیح مبادرت به اخذ تصمیم می نماید که این موضوع منجر به زیان آنان و در نهایت دلسردی و خروج از بازار سرمایه می گردد. به منظور استمرار حضور سرمایه گذاران به عنوان اصلی ترین ارکان بازار اوراق بهادار، لازم است تمهیداتی فراهم شود. که این تمهیدات می تواند دارای جنبه های قانونی و اطلاع رسانی باشد(راعی، 1385).

3– محتوای ارزش اطلاعات آمار معاملات سهام :

عامل دیگری که ما را به سمت انجام تحقیق هدایت کرده است بررسی ارزش اطلاعات آمار معاملات سهام است. بسیاری از علاقه مندان به بازار سرمایه هر روز در مطبوعات آمار معاملات سهام را ملاحضه می کنند. در این آمار معاملات معمولاً چند ستون درج می شود ستونی به تعداد دفعات معامله هر روز و ستونی به تعداد سهام معامله شده هرروز اختصاص یافته است. ستونهای دیگری نیز به آخرین قیمت هر سهم و تغییر قیمت سهام اختصاص دارند که در نهایت نرخ رشد سهام، EPS و P/E از همین اطلاعات استخراج می شود. اولین سوالی که در ذهن هر خواننده ایجاد می شود این است که این اطلاعات چه اهمیتی دارد و از تجزیه و تحلیل آنها چه نتیجه می توان گرفت؟(راعی،1385).

4- بعد دانش امور مالی :

رشد و تکامل هر رشته از دانش بشری مرهون تلاش اندیشمندان، محققین و تئوریستها در بسط و ایجاد تئوریها با قدرت اندیشه و نبوغ فکری و تحقیقات مستمر در این زمینه بوده است. آنها همواره در پی بررسی تفحص و پاسخ سوالات خود در موارد گوناگون بوده اند(راعی،1385)..پژوهش حاضر از این حیث قابل توجه است که تاثیر ضرایب قیمت را در تعیین بازده سهام شرکتهای پذیرفته شده(صنعت  سیمان) مورد بررسی قرار می دهد و اینکه کدامیک از این ضرایب از کارایی بیشتری برخوردار است.

­ای از عادات افراد می باشد ,این عوامل فرهنگی می توانند با برداشت های روانشناختی افراد تحت تاثیرقرار گیرند(2009، song & Etal )

کار و یادگیری گروهی:در کار و یادگیری گروهی تاکید بر اهمیت هم راستایی نیروها و کارکنان سازمان است تا از به هدر رفتن انرژی جلوگیری شود.یادگیری جمعی عبارت است ازفرایندی که طی آن ظرفیت اعضا ی گروه توسعه داده شده و به گونه ای همسو شود که نتایج حاصل از آن چیزی باشد که همگان واقعا طالب آن بوده اند( .(Senge, 1990

اشتراک دانش : به اشتراک گذاشتن دانش,انتقال و توزیع دانش,انتقال سازمانی و فن آورانه ی داده ها ,اطلاعات و دانش را در بر می گیرد.ظرفیت سازمان برای جابه جایی دانش, بیانگر قابلیت انتقال و به اشتراک گذاشتن قدرت است که لازمه موفقیت شرکت نیز هست.

 دانش باید به دقت و به سرعت در سراسر سازمان ویا حوزه های شرکت توزیع شود (Marquard, 2002).

تفکرسیستمی: تفکر سیستمی یعنی استفاده از روش سیستمی در تحلیل واداره امور سازمان وتوجه برتاثیرعوامل سازمانی بر یکدیگر.با تفکری کلی نگرانه,فعالیت های تجاری و به طور کلی سایر تلاش های انسانی همگی سیستم هستند.آن ها توسط ساخته های فعالیت های مرتبط با یکدیگرمحدود شده اند,فعالیت هایی که معمولا نیاز به سال ها زمان دارند تا به طور کامل بر یکدیگر اثر بگذارند. ازآن جا که ما خود نیز جزئی از این مجموعه هستیم, برای پی بردن به الگوی تغییر با دشواری مضاعفی مواجه هستیم (Senge 1990).

رهبری مشا رکتی: پیامد رهبری مشارکتی,داشتن احساس شراکت کارکنان است.نتیجه چنین کوششی آن است که کارکنان احساس می کنند به آنان نیاز است و وجودشان سودمند است. تحقیقات ثابت کرده است که مشارکت ، مقاومت در برابر تغییر را کاهش,تعهد به سازمان را افزایش داده وسطح فشار روانی را پایین می آورد.

توسعه شایستگی کارکنان: شایستگی در ادبیات منابع انسانی,مجموعه ای از دانش,مهارت ها و رفتار های قابل سنجش و قابل مشاهده که در موفقیت یک شغل سهیم هستند.برای مدیریت منابع انسانی باید سطح دانش ,اطلاعات,مهارت ها و قابلیت های کارکنان را ارتقا داد ودر انها شایستگی ایجاد کرد.توسعه منایع انسانی با آموزش های زیاد حاصل نمی شود بلکه باید به صورت برنامه ریزی شده و نظام مند عمل کند.

1-6-2 متغیر وابسته:

بهره وری منابع انسانی:حداکثر استفاده مناسب ازنیروی انسانی به منظور حرکت در جهت اهداف سازمان با کمترن زمان و کمترین هزینه را گویند.

 با توجه به 5 عامل اشاره شده در پرسشنامه وتطبیق آن با مدل مفهومی لازم به ذکر است که مدل های فردی در بر گیرنده مجموع توسعه شایستگی و اشتراک دانش است و مدل ذهنی در بر گیرنده فرهنگ سازمانی و رهبری مشارکتی است که در شکل 1-1  نشان داده شده است .

خانواده را موسسه یا نهاد اجتماعی معرفی کرده‌اند که ناشی از پیوند زناشوئی زن و مرد است و در آن اعضای خانواده که شامل زوجین و فرزندان و گاهی هم اجداد و نوه‌هاست براساس همزیستی مسالمت آمیز، صفا، صمیمیت، انس و تفاهم و مشارکت و تعاون زندگی می‌کنند. خانواده‌ها معمولا واحدی کوچک متشکل از حداقل دو یا سه نفر است، ولی از نظر اهمیت آن را از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی و نخستین منبع سازندگی و پرورش نسل و عالی‌ترین سرچشمه خوشبختی و غنی‌ترین منبع عاطفه دانسته‌اند (احمدی و همكاران، 1384).

از جمله مظاهر زندگی اجتماعی انسان، وجود تعامل های سالم و سازنده میان انسان‌ها و برقرار بودن عشق به همنوع و ابراز صمیمیت و همدلی به یکدیگر است. انسان موجودی چند بعدی است که بخش مهمی از ماهیت پیچیده او را میل به زندگی جمعی و پیوند جویی با همنوع تشکیل می‌دهد. روانشناسان و سایر متخصصان علوم رفتاری از جمله متخصصانی هستند که با مطالعه ابعاد پیچیده رفتار انسان و

 دنیای روانی او برای بهزیستی و دستیابی به سلامت تن و روان، اطلاعات و راهبردهای سودمندی را ارائه می‌دهند تا از این راه رسیدن به زندگی توام با آسایش برای فرد فرد آدمیان امکان پذیر گردد (جدیدی و جان بزرگی، 1388). روان شناسان خانواده را محل ارضاء نیازهای مختلف جسمانی، عقلانی و عاطفی می‌دانند. داشتن آگاهی از نیازهای زیستی و روانی و شناخت چگونگی ارضاء و اطفاء آن‌ ها و تجهیز شدن به تکنیک‌های شناخت تمایلات زیستی و روانی مهمتر، و مسلح بودن به چگونگی ارضای درست و سالم آن‌ ها ضرورتی انکار ناپذیر می‌باشد (احمدی و همكاران، 1384).

روانشناسانی که در راستای اهداف فوق‌الذکر فعالیت دارند، خاطر نشان می‌کنند که برای دستیابی به رضایت از زندگی و ارضای نیازهای عاطفی و روانی، خصوصیات و توانایی‌های فرد از اهمیت بسزایی برخوردار است. در فعالیت‌های اندیشمندان این حوزه، تحقیقات زیادی مشاهده می‌شود که دلالت بر تائید نقش مهارت‌های ارتباطی و هیجانی در عملکرد روزمره بزرگسالان، پیوندهای آن‌ ها و روابط زناشویی رضایت‌مند دارد.

با توجه به تاثیراتی که مهارت‌های هیجانی و امنیت عاطفی افراد بر کیفیت رابطه آن ها دارد و همچنین اهمیت بالای کیفیت زندگی زناشویی برای سلامت روانی افراد، در تحقیق حاضر محقق بر آن شد تا رابطه مهارت‌های هیجانی و امنیت عاطفی با کیفیت زندگی زناشویی زوجین شهر رودان را مورد بررسی قرار دهد.

مردم سیستم اجتماعی درونی یک سازمان را تشکیل می دهند که آن سیستم شامل انسانی افراد، گروه ها، گروه های بزرگ و گروه های کوچک می باشند. در حال حاضر سازمان های بشری مانند سازمان انسانی دیروز یا روزهای گذشته نیست. به ویژه نیروی کار به طور قابل توجهی در حال تغییر و «دگرگونی» است و این بدان معنی است که کارمندان زمینه های فرهنگی، استعدادها و دیدگاه های خود را به شغل منتقل می کنند. بالاخره اینکه می توان سازمانها را به عنوان سیستم کلی که دارای روابط بین سازمانی هستند مورد بررسی و مدیریت قرار داد. (سیدجوادین 1390)

عدالت حیات و بقای سیستم های اجتماعی را استمرار می بخشد و عناصر اجتماعی را در کنار یکدیگر منسجم می سازد در حالی که بی عدالتی موجبات جدایی و اضمحلال آنها را فراهم می آورد. اولین تحقیقات پیرامون عدالت در سازمانها به اوایل 1960 بر می گردد. پس از سال 1990 فصل جدیدی از مطالعات تجربی پیرامون عدالت سازمانی آغاز می شود که ماحصل آن شناخت سه نوع عدالت یعنی عدالت توزیعی، عدالت رویه ای، عدالت تعاملی در سازمان هاست.

تلاش برای بهبود عملکرد، از روزهای اولیه شکل گیری مدیریت به عنوان اصل خدشه ناپذیر مطرح بوده است که هر روز وارد مباحث جدیدتری می شود و حوزه های بیشتری را دربر می گیرد. برخلاف گذشته، که از کارکنان انتظار می رفت در حد نقش های رسمی خود عمل کنند، در قراردادهای روانشناختی جدید، رفتارهای داوطلبانه و فراتر از نقش مورد انتظار است. تحقیقات کنونی، این رفتارها را تحت عنوان رفتار شهروندی[1] سازمانی مدنظر قرار داده اند و در آن به مشارکت بلندمدت فرد در موقعیت سازمان تأکید می ورزند.

مطالعه رفتار افراد در محیطهای کاری از دیرباز مورد توجه اندیشمندان علوم مدیریت بوده است.تمام سازمانها در چهارچوب محیط داخلی و خارجی عمل می کنند. سازمان به طور مستقل به تنهایی وجود ندارد بلکه بخشی از یک سیستم بزرگ تر است که شامل عناصر متعدد دیگری چون دوست، خانواده، و دیگر سازمان ها می شود. تغییرات محیطی متعددی باعث ایجاد نیاز به سازمانها می شوند. شهروندان از سازمانها انتظار دارند که از لحاظ اجتماعی مسئول باشند؛ افزایش تولید و رقابت برای جلب مشتریان در سراسر جهان مطرح است؛ گام سریع تغییر در جامعه به سرعت حرکت می کند. سازمان های مشخصی چون کارخانه یا مدرسه نمی توانند تحت تأثیر محیط خارجی قرار نگیرند. محیط دیدگاه افراد و شرایط کاری را تحت تأثیر قرار می دهد و برای استفاده از منابع و قدرت رقابت ایجاد می کند. بنابراین باید محیط خارجی را در مطالعه رفتار انسانی در سازمان های در نظر گرفت (نیواستورم و دیویس[2] ،1997).

 بیان مسئله

شرایط جدید حاکم بر سازمانها باعث افزایش رقابت بین آنها شد و مستلزم اثربخشی آنهاست، به نحوی که بتوانند شرایط را به نسل بعدی کارکنان که  به امید سازمان مشهور هستند، منتقل کند. بی شک حضور نسل امید باعث بهبود اثربخشی و بهره وری می شود، زیرا آنها سازمان را مربوط به خود می دانند و پر تلاش و ساعی در راستای نیل به اهداف شرکت، بدون هیچ چشم داشتی فراتر از وظایف قانون خود عمل می کنند. و امروز این تلاشهای فراتر از انتظار و سودمند را، در ادبیات علم سازمان و مدیریت و رفتارهای مدنی سازمان خواهان فراوانی دارند (دیبائولا و همکاران[3] 2005).

عدالت از زیباترین، مقدس ترین و عالی ترین واژه های مطرح شده در قاموس تمدن بشری است که رعایت آن از دیدگاه هر انسان سلیم فطره ای از ضروری ترین امور به شمار می آید و معمولاً هر انسانی، هر چند خود ستمکار باشد، بر ارزش رعایت عدالت صحه می گذارد (دهقان 1381).

عدالت در راه تحقق حقوق بشر گواهی گرانبها و ارزش انسانی والایی دارد به گفته افلاطون: عدالت یعنی قرار گرفتن هر چیز در سر جای خودش و ارسطو می گوید: عدالت را می توان به دو دسته تقسیم کرد. عدالت عام که همه فضیلت ها را در برابر می گیرد و عدالت خاص، این که حق هر کسی را به شایستگی بدهند (کاتوزیان، 1386).

واژه عدالت سازمانی برای اولین بار توسط گرین برگ، در دهه 1970 بیان گردید. او معتقد است که ادراک عدالت سازمانی، برای اثربخشی عملکرد سازمانها و رضایت افراد در سازمان ضرورتی اساسی است و سازمان باید در جهت تحقق این مهم همه تلاشها و کوششهای خود را به کار گیرید
(گرین برگ[4] 1987) فرناندز و وامله[5] به نقل از گرین برگ بیان می دارند: که عدالت سازمانی به رفتارهای منصفانه و عادلانه سازمان ها با کارکنانشان اشاره داشته و معمولاً در برگیرنده ی سه جزء متفاوت است که عبارتند از: عدالت توزیعی، عدالت رویه ای و عدالت تعاملی (مراوده ای).

عدالت سازمانی در هر سه بعد می تواند با رفتار مدنی سازمانی مرتبط باشد (رامین مهر ،1388).

مفهوم رفتار شهروندی سازمانی اولین بار توسط باتمان و اورگان در اوایل دهه 1980 میلادی به دنیای علم ارائه شد. تحقیقات اولیه ای که در زمینه رفتار شهروندی سازمانی انجام گرفت بیشتر برای مسئولیت ها و یا رفتارهایی بود که کارکنان در سازمان داشتند ولی اغلب

 نادیده گرفته می شوند. با وجود آنکه این رفتارها در ارزیابی های سنتی عملکرد شغلی به طور ناقص اندازه گیری و یا حتی گاهی اوقات مورد غفلت قرار می گرفتند، در بهبود اثربخشی سازمانی مؤثر بودند (مستبصری و نجایی، 1387).

اهمیت رفتار مدنی سازمانی بر کسی پوشیده نیست. تحقیقات فراوانی بر روی اثرات رفتار مدنی سازمانی که شامل عواملی مثل عملکرد، بهره وری، کارایی و اثربخشی، تعهد، موفقیت سازمان و رضایت و وفاداری مشتری را مورد بررسی قرار داده است (عباسپور، 1385).

تحقیقات انجام گرفته نشان داده است که عدالت سازمانی به عنوان یکی از عواملی که موجب رفتار مدنی سازمانی می شود مورد کم توجهی قرار گرفته است و شاید در بعضی از تحقیقات و گزارشات انجام شده به نقش عدالت در ایجاد چنین رفتارهایی اشاره شده باشد، ولی از آنجا که نیروی انسانی در هر سازمانی به ویژه در شرکتهای تعاونی تولیدی سرمایه ارزشمندی به شمار می روند، رفتار مدنی می تواند در پیشرو اهداف سازمانها مؤثر باشد، لذا فهم اقدام مدیریتی برای این امر اهمیت بسزایی دارد و بنابراین می تواند سازمانها را در اثربخشی و بهره وری سازمانها یاری دهد. رفتار مدیریتی دقیق در کارکنان سازمان های کشورهای پیشرفته موجب کارایی، اثربخشی، بهره وری، رضایت شغلی وفاداری، کیفیت خدمات و … می شود. لازم است اقداماتی که باعث به وجود آمدن چنین رفتارهایی برای مدیران و کارکنان می شود شناسایی شوند. از آنجا که عدم رعایت عدالت از سوی مدیران در شهرستان خرم آباد، به ویژه در شرکتهای تعاونی تولیدی که انتخاب ناشایسته ای دارند، باعث تضعیف روحیه کاری کارکنان شده و آنها خود را جدای از سازمان می دانند و با توجه به حساسیتی که برای این استان وجود دارد، خود می تواند آثار مخربی برای کل استان داشته باشد و در نهایت می تواند منجر به این امر شود که وظیفه خود را به خوبی انجام ندهند. لذا رعایت عدالت در کارایی و اثربخشی شرکت های تعاونی تولیدی شهرستان خرم آباد باعث فرایند افزایش و بهبود توسعه اقتصادی و صنعتی کل استان می شود از این رهگذر، مدیران نقش عمده ای در ایفای نقش حساس و پر اهمیت عدالت در روند سازمان خود
می باشد با توجه به موارد مطروحه به نظر می رسد انجام تحقیق در این زمینه ضروری است.

ضرورت و اهمیت تحقیق

بر اساس فرهنگ دهخدا عدالت در لغت به معنی استقامت بوده، در شریعت عبارت است از استقامت بر طریق حق و با اجتناب از آنچه محظور (ممنوع) است در دین. بنابراین رعایت عدالت سازمانی توسط مدیران موجب افزایش تعهدکارکنان به سازمان، ابداع و نوآوری و ماندگاری آنان در سازمان و در نهایت موجب موفقیت و پیروزی سازمان می شود و جامعه را از  منفعت سازمان و تلاش کارکنان
بهره مند می نماید (رضائیان، 1384،37).

دو تن از محققان، عدالت سازمانی را ادراک افراد از منصفانه و غیرمنصفانه بودن رفتار سازمان با آنها
می دانندFolger & Cropanzano, 1998) ). ادراک برخورد غیرمنصفانه سازمان توسط افراد باعث کاهش روحیه، جابجایی و ترک شغل و حتی در مواردی تقابل و رودررویی با سازمان می گردد. رفتار شهروندی سازمانی (بویژه فداکاری، وظیفه شناسی، شکیبایی) باعث کاهش و نزول ترک خدمت و غیبت کارکنان می گردد و کارکنانی که به شرکت متعهدند در شرکت به مدت طولانی باقی می مانند، محصولاتی با کیفیت بالا تولید می کنند و به موقعیت شرکت بر اساس رویکردهای متنوع و مختلف کمک می کنند. از لحاظ منطقی می توان تصور کرد که رفتار شهروندی سازمانی ممکن است یک محیط کاری بهتر درون سازمان را ارتقاء دهد (کپمن [6] ، 2001).

برخی از زمینه هایی که رفتار مدنی سازمانی به موفقیت سازمان کمک می کند عبارتند از:

1- افزایش بهره وری مدیریت و کارکنان 2- آزاد نمودن منابع سازمانی که می توانند برای مقاصد مولدتری مورد استفاده قرار گیرند. 3- کاهش نیاز به اختصاص منابع کمیاب به وظایفی که صرفاً جنبه نگهدارندگی دارند. 4- افزایش ثبات عملکرد سازمان ها (کارامبایا[7]، 1990).

بنابراین با غایت به مطالب فوق الذکر اهم موارد ضرورت پژوهش مورد نظر محقق را می توان به اختصار به شرح ذیل برشمرد:

رفتار مدنی عادلانه از سوی سازمان با کارکنان عموماً منجر به تعهد بالاتر آنها نسبت به سازمان و رفتار شهروندی فرانقشی آنها می شود. از سوی دیگر افرادی که احساس بی عدالتی کنند به احتمال بیشتر سازمان را رها می کنند یا ستوه پایینی از تعهد سازمانی را از خود نشان می دهند و حتی ممکن است شروع به رفتارهای نابهنجار مثل انتقام جویی کنند، بنابراین درک اینکه چگونه افراد در مورد عدالت در سازمانشان قضاوت می کنند و چطور آنها به عدالت یابی عدالتی درک شده پاسخ می دهند، از مباحث اساسی خصوصاً برای درک رفتار مدنی – سازمانی است (نوروزی و همکاران، 1391).

از آنجایی که کارکنان شرکت های تعاونی – تولیدی قشر بسیار تأثیرگذاری هستند که در رشد و توسعه جامعه از طریق آموزش هایی با عنوان آینده سازمان جامعه کمک می کنند و از طرفی کارکنان شرکت های تعاونی – تولیدی به عنوان افرادی که به سلامت کارکنان در محیط کاری و کمک به توسعه و مهارت های آنها، شناسایی استعدادهایی در این زمینه و ایجاد محیطی با نشاط برای فرایند آموزش و پرورش کارکنان نقش بسیار مهمی دارند و با ایجاد محیطی که آنها بتوانند با آرامش به انجام وظایف خطیر خود بپردازند از اهمیت بسزایی برخوردار است. از طرفی همیشه در میان شرکت های
تعاونی – تولیدی این دغدغه وجود دارد که در زمینه کاری با آنها برخورد نشود که این خود زمینه ساز بسیاری از مشکلات در این محیط است لذا این دغدغه همیشه در میان کارکنان شرکت های
تعاونی – تولیدی وجود دارد. از طرفی با توجه به اهمیتی که بروز رفتار مدنی – سازمانی در محیط شرکت های تعاونی – تولیدی به عنوان یک سازمان کوچک دارد می تواند به محیطی برای رشد و توسعه و اثربخشی آنها داشته باشد. بنابراین لازم است عوامل و اقدامات سازمانی که موجب به وجود آمدن چنین رفتارهایی در کارکنان می شود، شناسایی شوند. در خاتمه می توان بیان داشت که امید است نتایج این تحقیق به شرکت های تعاونی – تولیدی و با توجه به نقش و اهمیت زیادی که این شرکت ها به منظور بروز رفتارهای فرانقشی با توجه به اهمیت بروز این رفتارها در محیط آموزشی دارند کمک نماید.

اهداف تحقیق

هدف کلی: تحقیق حاضر بررسی تأثیر عدالت سازمانی بر رفتار مدنی سازمانی در کارکنان شرکت های تعاونی – تولیدی نواحی چندگانه شهر خرم آباد می باشد.

اهداف اختصاصی

1- توصیف وضعیت عدالت سازمانی کارکنان شرکت های تعاونی – تولیدی شهر خرم آباد.

2- توصیف میزان بروز رفتار مدنی سازمانی در کارکنان شرکت های تعاونی – تولیدی شهر خرم آباد.

3- تعیین میزان تأثیر عدالت سازمانی و ابعاد آن با رفتار مدنی سازمانی و ابعاد آن در شرکت های تعاونی، تولیدی شهر خرم آباد.

4- تعیین میزان رابطه چندگانه رفتار مدنی سازمانی با عدالت سازمانی در کارکنان شرکت های
تعاونی – تولیدی شهر خرم آباد.

5- تعیین میزان ادراک عدالت سازمانی بین کارکنان زن و مرد شرکت های تعاونی – تولیدی شهر خرم آباد.

6- تعیین میزان تفاوت رفتار مدنی سازمانی بین کارکنان زن و مرد شرکت های تعاونی – تولیدی شهر خرم آباد.