نظام بودجه ریزی یكی از خرده نظام های موجود در یک نظام اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به عنوان یک موجود زنده می باشد كه وظیفه انتقال خون حیات بخش درآمدهای دولت به اجزای مختلف جامعه و اقتصاد را به عهده دارد. به همین دلیل هرگونه اختلال، گرفتگی و بیماری در این شریان كل پیكره كشور را با بحران مواجه می كند. نظام های سنتی بودجه ریزی تنها بدنبال كنترل این است كه مبالغ بودجه “كجا” و “چگونه” هزینه می شود و در پی این نبوده است كه این هزینه ها برای چه اهدافی انجام می شود. ساختار سنتی بودجه “كنترل” را تنها “كنترل” مقدار مصرف بودجه و فرایند هزینه آن قلمداد می كند. این ساختار هیچگونه شفافیتی در مورد رابطه میان “منابع” مصرف شده و “نتایج” بدست آمده از برنامه ها و سازمانها بدست نمی دهد و نیز اثربخشی برنامه ها را در ابهام فرو می برد. (صراف، 35:1386)
یكی از اقدامات اخیر در نظام بودجهای كشور حركت به سمت بودجه عملیاتی می باشد . بودجه عملیاتی یكی از راهكارهای رایج در استانداردسازی فعالیتهای دولت، افزایش پاسخگویی و بهبود عملكرد آن در سطح دولت‌های مختلف می‌باشد.
بودجهریزی عملیاتی به رویه‌ها و مكانیزمهایی كه در پی تقویت رابطه بین بودجه مصرف شده در مؤسسات دولتی و نتایج یا ستاده‌های آنها از طریق استفاده از اطلاعات عملكرد رسمی در تخصیص منابع می‌باشد، اطلاق می‌گردد.
بودجهریزی عملیاتی در یک شكل یا بیشتر، طرح مهمی در مدیریت پرداخت های دولت برای چندین دهه بوده است. در دهه 1990، موج جدیدی از اشتیاق به بودجهریزی عملیاتی در ملل پیشرفته مطرح گردیده و سپس در كشورهای درحال توسعه و در حال گذر پخش شد. طی این زمان بودجهریزی عملیاتی جزئی از اطلاعات وسیع‌تری بوده است كه مدیریت بخش دولتی و مرز بین بخش خصوصی و دولتی را در حال دگرگون كردن است. انگیزه آنها، یک احساس جهانی است كه برای بهبود عملكرد ناامید كننده بخش دولتی وجود دارد.
1-2) بیان مسئله :
بودجهی عملیاتی بر اساس تعریف صندوق بین المللی پول عبارت است از:
روشها و ساز و كارهایی كه ارتباط بین اعتبارات اختصاص یافته به دستگاه های اجرایی را با خروجی ها و پیامدهای آن از طریق بكارگیری اطلاعات عملكردی در تخصیص منابع تقویت می كند. ( مهدیان فر و همکاران، 1:1389)
بودجه ی عملیاتی با تأکید بر اهمیت شناسایی نتایج قابل اندازه گیری حاصل از هزینه های عمومی شفافیت خاصی به فرایند بودجه ریزی در سازمان های دولتی بخشیده و پاسخگویی نسبت به هدفهای طرحهای سازمانی را افزایش میدهد از دیگر کاربردهای بودجه ی عملیاتی ایجاد مراحل لازم برای تخمین هزینه واحد و ارزشیابی ارزش پول می باشد و پرسنل سازمانی را مجبور می کند تا در بدست آوردن نتایج برنامه های مورد تعهدشان، تحت فشار بودجه ای قرار گیرند.در بودجه ی عملیاتی تخصیص منابع در بخشهای سودآور و اثربخش صورت می گیرد و منجر به استانداردسازی برای ایجاد رقابت می شود. همچنین بودجهی عملیاتی بدلیل برقراری ارتباط بین نتایج و منابع هزینه زمینه ساز ارزشیابی عملیاتی مدیران و شناسایی نقصان هایی که منجر به هدر رفتن منابع میشود، شده و به مدیران در مسئولیت، اجرا (ارتباط بین داده و ستادهها) و پاسخگویی (شفافیت در مصرف وجوه دولتی) کمک می کند.( صفری و همکاران، 4:1385)
گرایش به بودجه ی عملیاتی در سراسر جهان روز به روز در حال افزایش است و از جمله مقوله هایی است که در بیش تر کشورهای توسعه یافته مورد استفاده قرار می گیرد. ( اردکانی و همکاران،142:1386)
در ایران نیز به دلیل وجود مشكلات گسترده در نظام بودجه ریزی، استقرار بودجه ریزی از سالها پیش مورد توجه دست اندركاران بوده است. به طوریكه صرف نظر از تلاشهایی كه در درون قوه مجریه برای تدوین چنین بودجهای شكل میگرفت، با تصویب بند “ر” تبصره 1 قانون بودجه 1382 توسط مجلس، پیگیری آن شكل جدیتری به خود گرفت.در این بند آمده بود، كه سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور موظف است در راستای اطلاح نظام بودجه نویسی نسبت به عملیاتی كردن بودجه، اصلاح نظام برآورد درآمدها و هزینههابرای سال 1383 برای تمام دستگاههای اجرایی، شركتها و سازمانهایی كه مشمول قوانین و مقررات عمومی بر آنها مستلزم ذكر نام است اقدام كرده و توزیع اعتبارات مربوط به هزینهها را براساس نیاز دستگاهها و فعالیتهایی كه صورت میگیرد، انجام دهد. بدون ارائه هیچ نوع گزارشی این بند عینا در قانون بودجه 1384 نیز تكرار شد. به دنبال این تلاشها در مواد 138، 141 و 142 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی احصاء فعالیتها و خدمات و دستگاههای اجرایی، تعیین قیمت تمام شده، اصلاح ساختار مدیریت نیروی انسانی و تهیه
لوایح لازم جهت اصلاح قوانین و مقررات مالی و اداری و استخدامی و بودجه ریزی از جمله موارد پیش بینی شده در راستای عملیاتی كردن بودجه بودند. پس از آن در بخشنامههای بودجه سال 1385 و 1386 سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور، طراحی فرمهایی كه حاوی برخی شاخص ها و هزینه هر واحد بود، درصدد اجرایی كردن سیاستهای برنامه چهارم توسعه در خصوص عملیاتی كردن بودجه های ستواتی شد. در یک ارزیابی كلی میتوان گفت به رغم تلاش های فوق عملیاتی كردن بودجه در نظام مالی كشور نمود عینی پیدا نكرده است.( پناهی،13:1386)
توجهات اخیر به اجرای بودجه ریزی عملیاتی، عقایدی را در مورد عوامل تأثیرگذار بر اجرای موفق این نظام ایجاد كرده است. یک چنین مجموعه ای از عقاید در مدل بر نهادی بخش دولتی”شه[1]” ارائه گردیده است. این مدل بر سه عامل اثر گذار بر اتخاذ اصلاحات تأكید می كند (عامل اختیار، عامل پذیرش و عامل توانایی). مطالعات نشان می دهد كه تعامل این سه عامل، فضای اصلاحات كه در آن بودجهی عملیاتی اجرا می شود را تعیین می كند ( اسدی و همکاران:215)
یكی از حدسیات رایج در مورد اجرای ناموفق بودجه ریزی عملیاتی، ظرفیت پایین یا عدم توانایی سازمانی است. مورد كاویها و گزارشات در مورد اتخاذ بودجه ریزی عملیاتی نشان می دهد كه سه بعد از توانایی سازمانی برای اتخاذ كامل بودجه ریزی عملیاتی ، كلیدی می باشند: توانایی ارزیابی عملكرد، توانایی نیروی انسانی و توانایی فنی. ( اسدی و همکاران:216)
عامل دوم كه برای اجرای بودجه ریزی عملیاتی به تأ ثیر میگذارد به مكانیزم های اختیار در دولتها ارتباط دارد. اگر بودجه ریزان در اجرای بودجه ریزی عملیاتی و یا در مراحل آن اختیار لازم را نداشته باشند اجرا با مشكل روبرو خواهد شد. سه بعد مهم از اختیار وجود دارد: اختیار قانونی، اختیار رویهای و اختیار سازمانی. ( اسدی و همکاران:217)
مقاومت در برابر اصلاحات از جانب برخی مقامات دولتی، رؤسای بخشها و كاركنان ممكن است بزرگترین مانع برای اجرا و استفاده از سنجش عملكرد باشد. سه جنبه از پذیرش مورد نیاز می باشد: پذیرش سیاسی، پذیرش انگیزشی و پذیرش مدیریتی. ( اسدی و همکاران:219)
به منظور بررسی عوامل مدل مذكور در ایجاد نظام بودجهریزی عملیاتی در یک سازمان دولتی، پارك فناوری پردیس، که با مسئولیت نهاد ریاست جمهوری و تركیب هیات امناء چهارده نفره از وزارتخانه‌ها، مراكز و افراد علمی و دانشگاهی به ریاست معاون اول رئیس جمهور اداره می گردد،
انتخاب گردیده است.
لذا این تحقیق درصدد است تا عوامل موثر در ایجاد نظام بودجهریزی عملیاتی در پارك فناوری پردیس بررسی و رتبه بندی نماید.
1-3) ضرورت تحقیق :
با توسعه وظایف دولت و افزایش سریع هزینهها و تاثیر آنها بر وضعیت اقتصادی کشور، تصمیم گیرندگان به دنبال یک ابزار موثرتر برای سازماندهی اطلاعات مدیریت برای تصمیم گیری درست و بموقع در ارتباط با تخصیص منابع مالی محدود می باشد. بودجه ریزی عملیاتی از جمله مقولههایی است که با تمرکز بر ستادهها، در پی رفع این نیازها می باشد و نه تنها در كشورهای پیشرفته بلكه در جوامع در حال توسعه نیز در پیش گرفته شده است. در تهیه و تنظیم بودجه به این روش به جای توجه و تمرکز به ملزومات و وسایل اجرای فعالیتها، به خود فعالیت و مخارج آن توجه می شود.
سازمانهای دولتی ایران هم اکنون جهت تهیه و تنظیم بودجه سالیانه خود از روشی استفاده می نمایند که ترکیبی است از روش بودجه ریزی سنتی و برنامهای. این روش ترکیبی در خصوص نتایج اعتبارات مصرف شده و میزان اثر بخشی و کارایی برنامهها اطلاعات مفیدی در اختیار مدیران قرار نمی دهد و همچنین دارای افق زمانی کوتاه مدت بوده و محدودیتهایی برای مدیریت سازمان در جهت کنترل هزینهها و افزایش نظارت بر عملکرد هر واحد ایجاد می نماید. لذا چند سالی است اصلاح نظام بودجه ریزی و ارتباط هدفمند منابع با برنامه های عملیاتی مورد توجه قرار گرفته است.
از سوی دیگر بحث شرکتهای دانش بنیان و اهمیتی که فعالیتهای دانش محور در ایجاد ثروت، اشتغال و حفظ نخبگان در کشور دارند باعث شده دولت نسبت به ایجاد و تخصیص اعتبار به موسساتی جهت شناسایی این نوع طرحها و هدایت آنها در جهت اهداف استراتژیک کشور اقدام نماید. این موسسات علاوه بر وظایف مذکور مسولیت تجهیز منابع مورد نیاز، کنترل اعتبارات، نظارت بر عملکرد و ارزیابی عملکرد طرحها را نیز بر عهده دارند. به همین دلیل استفاده از بودجهی عملیاتی در این موسسات نه تنها راهگشا خواهد بود بلکه الزامی می باشد. طبق قانون ” حمایت از شرکتها و موسسات دانش بنیان” پارکهای علم و فناوری از این دست موسسات می باشند.
طبق تعریف انجمن بین المللی پارکهای علمی[2] : یک پارک علمی سازمانی است که به وسیله متخصصان حرفهای اداره می شود و هدف اصلی این سازمان افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقاء فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شرکتها و مؤسساتی است که متکی بر علم و دانش در محیط پارک فعالیت می کنند.
در کشور پارکهای علم و فناوری زیادی مشغول به فعالیت می باشند که از این بین “پارک فناوری پردیس” جهت بررسی عوامل موثر بر ایجاد نظام بودجه ریزی عملیاتی انتخاب گردیده است.
1-4) فرضیه های تحقیق :
سه فرضیه اصلی
- توانایی پارك فناوری پردیس تاثیر مثبت در ایجاد نظام بودجه ریزی عملیاتی دارد.
- اختیار پارك فناوری پردیس تاثیر مثبت در ایجاد نظام بودجه ریزی عملیاتی دارد.
- پذیرش پارك فناوری پردیس تاثیر مثبت در ایجاد نظام بودجه ریزی عملیاتی دارد
نه فرضیه فرعی
- توانایی ارزیابی دقیق عملكرد كلیه فعالیت های صورت گرفته تاثیر مثبت در ایجاد نظام بودجه ریزی عملیاتی در پارک فناوری پردیس دارد.
- توانایی نیروی انسانی ( کمی و کیفی ) تاثیر مثبت در ایجاد نظام بودجه ریزی عملیاتی در پارک فناوری پردیس دارد.
فرم در حال بارگذاری ...