وبلاگ

كوكسیدیوز یكی از مشكلات بهداشتی دامپروری هاست كه از نظر اقتصادی بسیار با اهمیت است. كوكسیدیوز از نظر بهداشت دام در اكثر سیستم های پرورشی جهان وایران مطرح است و اغلب دامهای اهلی در طول حیات اقتصادی مبتلا می شوند(46).به نظر میرسد در شرایط دامداری های متراكم رطوبت زیاد، عدم زهشكی محل پرورش فراوانی آلودگی را بالا ببرد. بیماری كوكسیدیوز توسط تك یاخته آیمریا ایجاد می شود. آیمریا اولین بار در سال 1674 توسط آنتونی وان لیون هوك از صفرای خرگوش جدا شد(7). كوكسیدیوز در بز به ویژه بزغاله ها یک بیماری واگیر در سراسر دنیا می باشد. بیماری به وسیله یكی از دوازده گونه مختلف تك یاخته آیمریا ایجاد می شود كه با آلوده نمودن و تخریب سلول های روده در بز انجام می شود. از بین این دوازده گونه، دو گونه خطر ناك  به نام، آیمریا آرلوئینگی[1] و آیمریا نینا كهلی كیموه[2] برای بز بیماری زا می باشند. هر بز آلوده روزانه در مدفوع خود هزاران ااوسیست دفع می كند. در زمان دفع ااوسیست ها برای بزهای دیگر آلوده كننده نیستند. با این وجود تحت شرایط مناسب از نظر درجه حرارت و رطوبت بیماری زا می شوند. اگر بزغاله های جوان ااوسیست اسپور دار موجود در محیط را بلع كنند، اسپوروزوئیت ها در روده آزادشده و به سلول های روده هجوم می برند. حیوانات، معمولأ آلودگی را با خوردن آب و غذای آلوده كسب می كنند بزغاله ها ممكن است از طریق pestan آلوده یا وسایل آلوده، آلوده شوند(20). بزغاله های جوان ممكن است در اثر كوكسیدیوز حاد به سرعت بمیرند. دركوكسیدیوز مزمن بزغاله ها هضم غذا را به خوبی انجام نمی دهند زیرا روده به شدت آسیب دیده است. اسهال از مهمترین علائم بیماری است. اغلب بزهای بالغ زمانی كه تحت استرس قرار می گیرند یا با گونه جدیدی آلوده می شوند معمولأ اسهال موقتی در آنها ایجاد میشود، این اتفاق زمانی دیده می شود كه حیوان به دامداری دیگری منتقل می شود. ممكن است در مدفوع بزهای بالغ و سالم هم تعداد زیادی ااوسیست دیده شود. شدت و حدت بیماری به تعداد ااوسیست های بلع شده، سن دام
(بزغاله های جوان بسیار حساسند) و تغذیه بستگی دارد.كوكسیدیوز را در تعدادی از بزهای سالم نیز می توان یافت به همین جهت در دامپزشكی كمتر به این بیماری بعنوان یک عارضه خطرناك توجه می نمایند ولی هم اكنون گزارشاتی در مجلات ارائه شده كه نشانگر این مسأله است كه در بعضی موارد خطرات زیادی در دام بوجود آورده و در این رابطه خسارت زیادی متوجه صنعت دامداری نموده است(4). تشخیص بر پایه علائم درمانگاهی، آزمایش میكروسكوپی مدفوع، تاریخچه مدیریت و علائم كالبد گشایی می باشد. پیشگیری در گله های بسیار بزرگ مهم است. درمان بیماران، جداسازی حیوانات بالغ از بزغاله ها، نظافت و خشك كردن بستر، شستن pestan ها قبل از شیر دادن، مدیریت خوب در پیشگیری از بیماری بسیار مهم می باشد(4). تحقیقات بسیاری در زمینه آلوگی بز به آیمریا در ایران انجام شده است، همچنین گونه های بیماری زای آیمریا درنمونه مدفوع آنها در ایران یافت شده است. هدف ما در این تحقیق بررسی فراوانی و شیوع آلودگی با آیمریاهای بز و تعیین گونه های آیمریا در بزهای کشتار شده در شهرستان كرمان می‌باشد.

 

1-2- طبقه بندی

 

شاخه اپی کمپلکسا یک گروه منحصر به  فرد هستند زیرا تمام اعضای آن انگل می باشند. همه اعضای آن، انگل داخلی سلولی و چرخه زندگی پیچیده ای دارند. آنها در یک یا مراحل بیشتری از چرخه زندگیشان دارای ساختمان پیچیده ای به نام ساختمان رأسی هستند که مهمترین عمل آن، نفوذ به داخل سلول میزبان است. ساختمان رأسی در مرحله اسپوروزوئیت تمام جنس های پلاسمودیوم، پیروپلاسما و کوکسیدیا دیده می شود.

 

در شاخه اپی کمپلکسا، رده­ اسپوروزوآ وجود دارد که توانایی تولید اسپور دارند. تولید مثل آنها در بدن میزبان نهایی به دو طریق جنسی و غیرجنسی صورت می گیرد. تکثیر غیرجنسی شامل تقسیم دوتایی یا شیزوگونی و تکثیر جنسی از طریق لقاح بین گامت نر و ماده و ایجاد زیگوت انجام می شود که نهایتاً زیگوت اسپروله شده و به فرم مقاوم اسپور تبدیل می شود.

 

این رده، به دو زیر رده کوکسیدیا و زیر رده پیروپلاسما تقسیم می شود. تک یاخته های زیر رده کوکسیدیا دارای دو نوع تولید مثل جنسی و غیرجنسی می باشند. زیر رده کوکسیدیا، در راسته کوکسیدیاهای حقیقی یا یوکوکسیدیا قرار دارند، که در این راسته، دو زیر راسته آیمرینا و هموسپورینا وجود دارد. معمولاً در کوکسیدیاها اختصاصی بودن انگل به میزبان مشخص و ناحیه آلوده، شناخته شده است. این وضع به خوبی در اعضا جنس ایمریا صدق می کند. بعضی گونه ها به طور استثناء در انواع نزدیک بهم گاهی دیده می شوند.

 

در زیر راسته آیمرینا 3 خانواده: آیمریده، کریپتوسپوریده و سارکوسیستیده قرار دارند که آیمریا و ایزوسپورا دو جنس مهم خانواده آیمریده هستند که ایجاد بیماری کوکسیدیوزیس می کنند(1،4 ).

 

2-2- چرخه زندگی:

 

ااوسیست بدون هاگ که حاوی یک سلول به نام اسپرونت است، توسط مدفوع از بدن میزبان به محیط خارج راه پیدا می کند و تحت  شرایط مناسب وجود اکسیژن، رطوبت بالا، حرارت حدود C˙ 27 هسته آن یکسری تقسیمات انجام داده و ااوسیست هاگدار را تشکیل می دهد.

 زمان لازم برای این تقسیمات، بسته به درجه حرارت، متفاوت است ولی در شرایط مناسب معمولاً 4-2 روز طول می کشد. هر ااوسیست دارای 4 اسپوروسیست و هر اسپوروسیست دارای 2 اسپوروزوئیت می باشد. این ااوسیست هاگدار و آلوده کننده می باشد(1).

 

وقتی این ااوسیست توسط میزبان خورده می شود، اسپوروزوئیت ها خارج شده و به سلول های روده ای نفوذ کرده، مدور شده و تروفوزوئیت نامیده می شوند که پس از تغذیه و رشد شروع به تقسیم غیرجنسی می نمایند. نتیجه این تقسیم تولید مروزوئیت هاست که پس از پاره کردن سلول های آلوده، به سلول های سالم دیگر هجوم می آورند که نسل بعدی شیزونت را به وجود می آورند. تعداد نسل های شیزوگونی بستگی به گونه انگل دارد. تعدادی از مروزوئیت ها وارد مرحله تکثیر جنسی شده و میکروگامت و ماکروگامت را بوجود می آورند. با لقاح گامت های نر و ماده، زیگوت (ااوسیست) در سلول میزبان بوجود می آید. سپس ااوسیست ها از سلول های میزبان خارج شده و به داخل روده می آیند و توسط مدفوع دفع می شوند. دفع ااوسیست ها تا چند روز ادامه می یابد(4).

 

3-2- عوامل موثر بر بیماریزایی کوکسیدیا:

 

بیماریزایی به درجه آلودگی و تخریب سلول های روده ای، وضعیت میزبان، گونه انگل و محل آلودگی بستگی دارد. همچنین به تعداد ااوسیست های بلع شده و عمقی که کوکسیدیا به درون مخاط روده ای راه یافته، مرتبط می باشد(2،45).

 

4-2- کوکسیدیوزیس در اسب:

 

کوکسیدیوز تک سمی ها نادر است و اهمیت زیادی از نظر بیماریزایی ندارد. آیمریا لوکارتی[3]، مترادف آن گلوبیدیوم لوکارتی[4] در روده کوچک اسب ها و الاغ ها عامل ایجاد اسهال متناوب است. دوره پیش آشکاری 15 روز بوده و ااوسیست ها تخم مرغی شکل با پوسته ضخیم و به رنگ سیاه مایل به قهوه ای، دارای دریچه مشخص و یک میکروپیل می باشند. اندازه ااوسیست 88-75×59-50 میکرون است. در بیماریزایی اسب با آیمریا لوکارتی تردید وجود دارد. با این وجود در کره اسب ها و اسب های جوان اسهال و خونریزی شدید روده ای و مرگ گزارش شده است. این انگل در شمال غرب ایران گزارش شده است(1،7).

 

5-2- کوکسیدیوزیس در گاو:

 

کوکسیدیوز گاوسانان در سراسر جهان وجود دارد و در همه نژادها دیده می شود. برای اولین بار زورن[5] در مقطع روده یک گوساله که از اسهال تلف شده مراحل درون سلولی کوکسیدیوز را مشاهده کرد(7). هم اکنون بیست و یک گونه آیمریا در گاو گزارش شده که فقط دو گونه آیمریا زورنئی[6] و آیمریا بوویس[7] برای گاو ایجاد بیماری می کنند. آیمریازورنئی، شدیداً بیماریزا بوده و به سکوم و کولون هجوم آورده در آلودگی های سنگین، اسهال خونی همراه با دل پیچه ایجاد می کند. آیمریا بوویس نیز سکوم و کولون را آلوده کرده، در آلودگی سنگین، تورم روده ای شدید و اسهال را سبب می شود. انتقال حیوانات از مراتع به اصطبل های کوچک و نگهداری متراکم آنها، موجب افزایش بیماری می شود. در اکثر این موارد گونه آیمریا زورنئی مسئول ایجاد بیماری است. دام های آلوده ااوسیست ها را با مدفوع دفع کرده و گوساله ها با لیسیدن بستر و دیواره آبشخور ها به انگل آلوده می شوند. تشخیص مبتنی بر تاریخچه بیماری و نشانی های بالینی و در آلودگی های با علائم بالینی، بر پایه وجود ااوسیست های گونه های بیماریزا در مدفوع است(1،4).

 

6-2- کوکسیدیوزیس در سگ و گربه:

 

بر خلاف بقیه حیوانات کوکسیدیوزیس در سگ و گربه توسط ایزوسپورا ایجاد می شود که بیماری حاصل از این کوکسیدیا ها بسیار خفیف می باشد. ایزوسپورا کنیس[8] در سگ و ایزوسپورا فلیس[9] در گربه ایجاد بیماری می کنند. این ایزوسپوراها در سگ و گربه، بویژه در توله سگ ها و بچه گربه ها ایجاد اسهال می کنند. چرخه زندگی در این گونه ها با آیمریا فرق می کند و سیکل زندگی را در یک میزبان کامل می کنند. چرخه زندگی این کوکسیدیاها پیچیده بوده و از دو مرحله جنسی و غیرجنسی در سلول های اپلی تلیال روده تشکیل می گردد. انتقال آنها از طریق آب و غذای آلوده به ااوسیست اسپروله انجام می شود. ااوسیست اسپروله شدۀ ایزوسپورا حاوی دو اسپوروسیست است که هر کدام از این اسپوروسیست ها دارای چهار اسپوروزوئیت می باشد. سگ ها و گربه ها معمولاً قبل از یک سالگی آلوده می شوند. آنها ممکن است برای مدت طولانی به ناقلین بدون علامت تبدیل شوند. تراکم بالا، وضعیت نامناسب بهداشتی، ضعف سیستم ایمنی، آلودگی با بیش از یک گونه انگل و سایر موارد استرس زا باعث بروز کوکسیدیوزیس با علائم بالینی می شود علائم درمانگاهی شامل: اسهال متناوب به مدت چند روز و وجود خون در مدفوع می باشد. اسهال خونی معمولاً دیده نمی شود. آسیب های بافتی اغلب در نتیجه تهاجم اسپوروزوئیت ها به سلول های اپی تلیال روده حاصل می شود(8).

 

7-2- کوکسیدیوزیس در گوسفند:

 

گونه های مهم ایجاد کننده کوکسیدیوزیس در گوسفند عبارتند از: آیمریا اوینوایدالیس[10]، آیمریا آهساتا[11]،آیمریااووینا[12]،آیمریاپاروا[13]. البته این گونه ها در نشخوارکنندگان وحشی هم دیده می شوند. در فصل زمستان همه گیری های کوکسیدیوزیس در بره های 6-3 هفته دیده می شود که معمولاً در روزهای اولیه زندگی آلوده شده اند. کوکسیدیوزیس درمانگاهی بیشتر در بره های  جوان و در حال رشد دیده می شود. در بره های تازه متولد شده که با تعدادی زیادی انگل آلوده شده اند علائم درمانگاهی دیده می شود و در حیوانات بهبود یافته از بیماری ایمنی ایجاد می شود. کوکسیدیوزیس درمانگاهی با اسهال، بندرت وجود خون در مدفوع همراه است. معمولاً درجه حرارت بدن افزایش نمی یابد. بره های آلوده بیحال و بی اشتها می شوند. آلودگی های شدید ممکن است به مرگ حیوان منجر شود. بره های مبتلا به کوکسیدیوزیس معمولاً به پنومونی نیز دچار می شوند. پرولاپس رکتوم نیز دیده می شود و ناحیه خلفی بدن آغشته به مدفوع است. معمولاً در عرض دو تا سه هفته پس از آلودگی اسهال متوقف شده و ایمنی حاصل می گردد(4،12،13،49).

 

8-2- کوکسیدیوزیس در طیور:

 

آیمریا تنلا[14]، آیمریا نکاتریکس[15]، آیمریا آسروولینا[16]، آیمریا برونتی[17]و آیمریا ماگزیما[18] پنج گونه بیماری زا در ماکیان می باشند. گونه های بیماری زای بوقلمون شامل آیمریاآدنوایدس[19] و آیمریا مله آگریمیتیس[20] می باشند. کوکسیدیاها تقریباً به طور عمومی هر جایی که مرغ و خروس پرورش داده می‌شوند، یافت
می شوند. بنابراین کوکسیدیوزیس در تمام کشورها وجود دارد.

 

گرمای بالا و همچنین خشکی اثر زیان آوری روی ااوسیست های فعال دارد. ولی ااوسیست ها در برابر بیشتر مواد ضد عفونی کننده مقاوم هستند. در جاهایی که پرندگان در مکان های کوچک و محدود نگهداری می شوند، کوکسیدیوز واجد اهمیت بیشتری است و در تراکم بالا و عدم رعایت بهداشت، بروز بیماری با شدت بیشتری دیده خواهد شد. مرغ ها در تمام سنین و از هر نژادی نسبت به عفونت حساس می باشند. با توجه به اختصاصی بودن میزبان کوکسیدیاها بیشترین واسطه انتشار دهنده، عوامل مکانیکی می باشند که بوسیله اشخاصی که در بین مزارع پرورشی، سالن ها و محدوده های حیوانی حرکت می کنند صورت می گیرد. شدت بیماری به گونه آیمریا، تعداد ااوسیست بلع شده و به وضعیت ایمنی پرنده بستگی دارد. بلع ااوسیست عفونت زا تنها راه طبیعی انتقال آلودگی می باشد. علائم بالینی به دو فرم بالینی و تحت بالینی بروز می کند. عامل ایجاد کننده فرم بالینی معمولاً آیمریا تنلا و آیمریا نکاتریکس و به میزان کمتری سایر گونه ها می باشند. علائم بالینی بصورت مدفوع خونی، ژولیدگی پرها، کم خونی، کاهش اشتها، کاهش رشد بویژه در جوجه های گوشتی، افت تولید تخم مرغ در مرغ های تخمگذار، اسهال، پژمردگی و بی حالی، ضعف و لاغری بروز می کند. شکل تحت بالینی کوکسیدیوز، اغلب در اثر آیمریا آسروولینا و آیمریا مگنا[21] ایجاد می شود که بدون نشانه است(4).