وبلاگ

یکی از روش های متداول جهت تحلیل سری‌های زمانی هیدرومتئورولوژیکی، بررسی وجود یا عدم وجود روند در آنها با بهره گرفتن از آزمونهای آماری می‌باشد. اصولاً وجود روند در سری‌های زمانی هیدرومتئورولوژیکی ممکن است ناشی از تغییرات تدریجی طبیعی و تغییر اقلیم یا اثر فعالیتهای انسانی باشد(بروک و کارتز 1953،414). اثبات وجود روند معنی‌دار در یک سری زمانی بارندگی به تنهایی نمی‌تواند دلیل قاطع بر وقوع تغییر اقلیم در یک منطقه باشد، بلکه فرض رخداد آن را تقویت می کند(سیرانو و همکاران 1999، 86).
همانند بسیاری از پدیده های طبیعت، آب و هوا نیز متغیر است. اقلیم تأثیر مستقیم در شدت و توزیع بارش‌ها دارد، که این به نوبه خود اثر زیادی برروی فرسایس خاک، نوسانهای سطح سفره‌های آب زیرزمینی و وقوع سیل بجا می‌گذارد، انجام پژوهش‌های مرتبط باتغییر اقلیم برای آمادگی هرچه بیشتر جهت مقابله با هزینه‌های خسارت بار ناشی از این تغییر بسیار ضروری می‌باشد.
ایران با مساحتی در حدود 1648000 کیلومتر مربع در جنوب غرب آسیا قرار گرفته و تقریبا از 25 تا 40 درجه شمالی و 24 تا 64 درجه شرقی گسترش دارد.
رشته کوههای اصلی ایران، البرز و زاگرس می‌باشند که به ترتیب از غرب به شرق و از شمال به جنوب شرق امتداد دارند. این رشته کوهها نقش بسیار مهمی در توزیع ناهمگون زمانی و مکانی بارندگی در کل کشور ایفا می‌کند.
آگاهی ازروند تغییرات بارش یک مکان می‌تواند بسیاری از مدیران و دست‌اندرکاران مرتبط با آب را نسبت به تصمیم‌گیری‌های آینده خود در ارتباط با اجرای پروژه‌های عمرانی یاری دهد. اقلیم ایران به استثنای سواحل شمالی و منطقه کوهستانی غرب کشور، خشک و نیمه خشک است.
قرارگیری بخش‌های زیادی از ایران در کمربند خشک و نیمه‌ خشک جهان ازیک سو و داشتن نقش تعیین کننده‌ای که نزولات جوی در تأمین آب کشور برعهده درند از سوی دیگر، باعث شده که آگاهی بیشتر نسبت به روند تغییرات بارش ایران از اهمیت چشم‌گیری برخوردار باشد.
آب و هوای ایران با تابستان‌های گرم و خشک و زمستان های سرد به ویژه در قسمتهای داخلی کشور، بی‌نهایت قاره‌ای است. دامنه تغییرات دمای هوا در ایران در حدود 22 تا 26 درجه سانتی‌گراد است. دوره بارندگی در بخش‌های عمده ایران از آبان تا اردیبهشت به طول می‌ انجامد و در پی آن دوره خشک و گرم فرا می‌رسدکه از اردیبهشت تا آخر مهرماه ادامه دارد. میانگین بارندگی در ایران در حدود 240 میلی‌متر است که بیشترین میزان آن در دشتهای حاشیه دریای‌خزر و دامنه‌های البرز و زاگرس به ترتیب با 1800 و 480 میلی‌متر روی می‌دهد. با وارد شدن به دشتهای داخلی شرق و مرکز ایران مقدار بارندگی با پیروی از توپوگرافی محل به کمتر از 100 میلی‌متر کاهش می‌یابد.
از نظر سینوپتیکی اب و هوای بیشتر بخش‌های ایران به ویژه در دوره گرم سال، تحت تأثیر سامانه پرفشار جنب حاره قرار دارد. این پدیده باعث به وجود آمدن تابستانهای بسیار گرم و خشک در این مناطق می‌شود.
قسمت عمده بارندگی در گستره ایران به وسیله سامانه‌های مدیترانه‌ای تولید می‌شوند که از غرب به شرق در بستر بادهای غربی به ایران وارد می‌شوند. تغییرات سامانه‌های سینوپتیکی و تغییرات سال به سال در تعداد سامانه‌های که به ایران وارد می‌شوند، عامل اصلی ضریب تغییرات بزرگی سالانه در کشور به شمار می‌رود.
سامانه‌های جبهه مدیترانه‌ای که در ارتباط با جریانهای هوای غربی وارد کشور می‌شوند، بخش اصلی بارندگی‌های کل کشور را در آخر پاییز و فصل زمستان تأمین می‌کنند. علاوه بر سامانه‌های جبهه‌ای مدیترانه‌ای، سامانه‌های باران‌آور سودانی نیز که از جنوب‌غرب وارد ایران می‌شوند، سهم عمده‌ای از بارندگی‌های غرب و جنوب‌غرب ایران را تشکیل می‌دهند. در منطقه کوهستانی شمال‌غرب کشور رگبارهای تندری و همرفتی از فرایندهای اصلی جوی هستند که موجب بروز بارندگی در فصل بهار و ابتدای تابستان می‌شوند. این سامانه‌های باران‌آور تنها در بخش‌های غربی کشور فعال هستند و زمانی که به مرکز و شرق کشور می‌رسند، رطوبت کافی برای تولید ابر و بارش ندارند، از این رو منطقه مرکزی و شرقی کشور مستعدترین منطقه برای بروز خشکسالی است. زیرا تغییرپذیری درون سالی و بین سالی بارندگی در این منطقه بسیار زیاد است و مقدار بارندگی سالانه و ماهانه از ضریب تغییرات بزرگی برخوردار است. این منطقه که بیش از نیمی از کشور را در بر می گیرد، به وسیله کوههای البرز و زاگرس احاطه شده است.
کوههای زاگرس همانند یک دیوار، رطوبت سامانه‌های باران‌آور را می‌گیرد؛ در نتیجه هوایی که به این منطقه می‌رسد، پتانسیل لازم را برای ایجاد بارندگی ندارد. این پدیده موجب بی‌نظمی بسیار زیادی، در بارندگی این منطقه می‌شود. نبود بارندگی از اردیبهشت تا مهر ماه به همراه دمای زیاد موجب تبخیر و تعرق شدید و در نتیجه کمبود شدید آب می‌شود.
نوسانات بارندگی عموماً بیشترین تأثیر را بر اقتصاد کشورهای غنی و فقیر داشته و خواهد داشت. اهمیت و دامنه این تغییرات به حدی است که می‌تواند موجبات بحران‌های سیاسی اجتماعی را فراهم نموده و حتی سقوط یا دوام دولت ها را موجب می‌گردد.
بیشتر انرژی مصرفی بشر سوخت‌های فسیلی از جمله روغن، بنزین و موارد مشابه می‌باشد. مصرف این سوخت‌ها سبب می‌شود غلظت گاز دی‌اکسیدکربن که از گازهای گلخانه‌ای اصلی محسوب می‌شود در اتمسفر افزایش یابد. این گازها اتمسفر و فضای اطراف زمین را به صورت یک محفظه درآورده به طوری که طول موجهای بلند منعکس شده از زمین نمی‌توانند از آن خارج شوند و این عمر باعث گرم شدن لایه سطحی زمین و لایه‌های زیرین اتمسفر و در نهایت گرم شدن زمین و اتمسفر می‌شود. تغییر در زمان و مقدار بارش موثر، به نحوی که در زمستان بارش بیشتر و در تابستان بارش کمتر می‌شود، تغییر مقدار بیشینه ،کمینه و میانگین بارش، تغییر در بیشینه و کمینه درجه حرارت، به طوری که تابستان‌ها گرمترو زمستان‌ها سردتر می‌شوند، که این مسئله موجب می‌شود اقلیم منطقه تحت تأثیر این پدیده، به سمت اقلیم خشک حرکت کند. تغییر در زمان ذوب برف، تغییر طول دوره رشد و زمان برداشت گیاهان، افزایش ارتفاع از سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها، نازک شدن و کاهش مساحت یخ ها در قطب شمال، تغییر در میزان و کیفیت منابع آبی را می‌توان به عنوان اثرات مهم این پدیده ذکر نمود.
از طرفی افزایش گازهای گلخانه‌ای در هر منطقه اثر یکسانی ندارد و در برخی نواحی سبب افزایش و در بعضی نواحی موجب کاهش بارش می‌شود. تغییر الگوی دمایی و نوسان‌های محسوس در میزان بارندگی که از علائم قابل توجه پدیده تغییر اقلیم می‌باشد، اثرات نامطلوبی همچون کاهش منابع آب، افزایش سطح دریا، تخریب جنگل‌ها، تناوب و تشدید خشکسالی و تهدید سلامت انسان‌ها را به دنبال خواهد داشت و این امر به صورت غیر مستقیم منجر به آسیب‌های اقتصادی به کشورها در اثر مقابله با این اثرات خواهد گردید.
دو نوع اسیب‌پذیری به خاطر افزایش بارش مورد توجه می‌باشد:1-تغییراتی در نرخ بارش میانگین در مناطقی که کشاورزی دیم دارند.

 2-تغییراتی در فراوانی وقایع غیرمترقبه  بارش در مناطقی که مساعد سیل و طوفان می‌باشند. در مورداول افزایش بارش در مناطق وابسته به بارش می تواند سودآور داشته باشد.

درحالی که کاهش بارش می تواند تأثیر منفی داشته باشد در مناطق خشک و نیمه خشک که فراهم نمودن آب شرب مشکل اساسی می‌باشد، تغییر اقلیم باعث مشکلات جدی در زمینه تأمین آب شرب در این مناطق خواهد شد. همچنین افزایش سیل و طوفان در مناطقی که مستعد این پدیده‌ها می‌باشد، باعث افزایش آلام مردم می‌گردد. اجرای طرح‌های کنترل سیلاب در این مناطق آسیب‌پذیری جامعه را کاهش می‌دهند. از آنجایی که این گونه طرح ها مستلزم صرف بودجه هنگفتی است، اطلاع در زمینه تغییر اقلیم در آینده در مناطق مورد نظر ضروری می‌باشد. غیر محتمل است که تمامی تغییرات هیدرولوژیکی ناشی از تغییر اقلیم سودمند باشد. برای مناطق مختلف تأثیر تغییر اقلیم و میزان خسارت و سودمندی آن متفاوت می‌باشد.
مطالعات انجام شده در سال‌های اخیر، که در فصل سوم شرح داده می‌شود، نشان دادند که پدیده النینیو نوسانات جنوبی[1] ( ENSO)به عنوان یک عامل مهم جهت توجیه واریانس بارندگی در مناطق مختلف جهان و از جمله ایران به کار رفته است.
شاخص بارش نوسانات جنوبی ESPI[2] که به عنوان معیاری برای وقوع النینیوولانینا می‌باشد، با در نظر گرفتن دوره 1990-1961 میلادی(مطابق با طولانی ترین دوره بارش) به صورت ماهانه مورد استفاه قرار می‌گیرد. تغییرات در نوسانات اطلس شمالی (NAO)[3] برای شرح افزایش و کاهش بارش در سال‌های تغییر در ایستگاه های مورد مطالعه به کارگرفته می‌شود.
این تحقیق تغییرات بارش سالانه در تمام ایستگاه های کشور را از سال 1965 تا 2008 را مورد بررسی قرار می‌دهد. هدف از این مطالعه، به طور کلی بررسی روند تغییر خصوصیات بارش در کل کشور به لحاظ تغییرات زمانی و مکانی آن، وارتباط ان با دمای منطقه و شناسایی آستانه‌های تغییر اقلیم و ارتباط این تغییرات با ناهنجارهای جهانی به همراه تعیین مناطقی که این تغییرات حداکثر بوده، به منظور مدیریت منابع آب بلند مدت منطقه است.
روش آماری مورد استفاده شامل روش ناپارامتری من – کندال وتخمین گر سن می‌باشد.
ساختار کلی پایانامه
1ـ در فصل اول پس از ارائه تعاریف کلی به تشریح مسئله بارش وتغییر اقلیم وجوانب مختلف پرداخته میشود.
2ـ در فصل دوم پیشینه تحقیق در ایران وجهان مورد بررسی قرار میگیرد.
3ـ در فصل سوم داده‌ها وایستگاه‌های مورد مطالعه معرفی واز لحاظ اقلیمی مورد بررسی قرار گرفته ودر مورد روش‌های تحقیق به تفصیل اورده شده است.
4- نتایج به دست امده برای همه ایستگاه‌ها بحث شده ودر پایان نتیجه‌گیری وپیشنهادات ارائه گردیده است.
1-1 بیان مسأله
افزایش سریع جمعیت كه از قرن گذشته شروع شده است همراه با افزایش نیاز به مواد غذایی و نیاز به انرژی كه خود از توسعه شتابان صنعتی ناشی می‌شود باعث استفاده از منابع سوخت فسیلی و افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای گردیده‌ است. افزایش غلظت این گازها كه عمدتا شامل  CO2،CH4  ، H2O و N2O می‌گردند باعث به تله افتادن انرژی بازتاب شده توسط كره زمین و در نتیجه افزایش تدریجی دما می‌شود.
هوگتون و همكاران (1996) معتقدند كه اگر افزایش گازكربنیک با همین شدت ادامه یابد دمای كره‌ی زمین به گرمترین میزان در چهل میلیون سال گذشته خواهد رسید. او گرمایش زمین در اثر پدیده‌ی گلخانه‌ای را باعث تاثیر بر دمای آب، الگوی بارندگی، شدت تبخیر و تعرق، زمانبندی و بزرگی سیلابها و فراوانی و شدت طوفانها می داند.
هیات بین دول تغییر اقلیم (IPCC) با برگزاری نشستها وتهیه نشریاتی نسبت به تعیین سناریوهای آینده كره‌ی زمین ناشی از افزایش گازهای گلخانه‌ای در حالات مختلف و با بهره گرفتن از مدلهای عمومی گردش جو (GCM) پرداخته است.
بی‌شك تغییر در دمای هوا علاوه بر تاثیر بر تبخیر و تعرق از سطح خاك و گیاه بعلت تغییراتی كه بر ذخیره سطحی و زیر سطحی آب در خاك ایجاد می‌كند، می تواند اثر مستقیمی بر روی میزان سیلاب و فراوانی آن بجا گذارده و آبنمود سیلابها را با تغییرات اساسی روبرو كند. نظر به اهمیت سیلابها در طراحی مخازن سدها و سرریز احداثی اثر مستقیم تغییر در سیلابها در طراحی و هزینه‌های احداث سدها خواهد بود كه ریسك خطر را افزایش می‌دهد و تبعا هزینه مقابله با خطر را افزایش خواهد داد. چراكه تغییر در میزان سیلابها باعث تغییر در دبی سیلابهای با دوره بازگشت مشخص می‌گردد و از طرف دیگر تغییر در آبنمود سیلاب ورودی مخزن می‌تواند باعث تغییر در پاسخ مخزن ودرنتیجه تغییر در حجم تعدیل طغیان و منحنی فرمان سد گردد. از سوی دیگر رخداد خشكسالی با دوره بازگشت بالا كه ناشی از تغییرات اقلیمی می‌تواند باشد نیازمند نوعی سازگاری جدید در بهره برداری از منابع آب و خاك تحت شرایط جدید برای تطابق نیازها و منابع می‌باشد. وقوع خشكسالی با تداوم بالا پتانسیل سیل‌خیزی حوضه را بخصوص در اولین بارندگیها بمیزان قابل توجهی بالا می‌برد.‌ در حوضه‌های با بارشهای بشكل برف جبهه‌های گرم باران‌زا می‌تواند حجم عظیمی از سیلاب را در اثر ذوب ناگهانی برف ذخیره شده در حوضه تشكیل دهد كه سیلابهای زمستان سالهای 1383 و 1384 در استان چهارمحال و بختیاری نمونه‌ای از این سیلابها بود.
بستر مناسب از عنصر بارش و دما برای مطالعه تغییر اقلیم در کشور، داده‌های شبکه ایستگاه‌های سینوپتیک سازمان هواشناسی است که به طور عمده از سال 1951 کار دیدبانی عناصر اقلیمی جوی را در چارچوب دستورالعمل‌های سازمان هواشناسی جهانی شروع کرده‌اند.‌ گرچه در ایران تعداد محدودی ایستگاه با سنوات آماری حدود 100 سال و آن هم با داده‌های ناقص وجود دارد، ولی از میان این ایستگا‌‌‌هها نیز ایستگاه بوشهر دارای طولانی‌ترین آمار از سال 1878 به بعد می‌باشد که در مقایسه با بعضی از کشورها که بیش از 200 سال آمار داده‌های هواشناسی دارند، کم است. مسلم است بررسی تغییرات بارش و سایر عناصر اقلیمی در دوره‌های طولانی‌تر می‌تواند نتایج قابل قبول‌تری را به دنبال داشته باشد.(عسگری ورحیم زاده ،1385).
تغییر اقلیم و متعاقب آن تغییر در منابع آب به لحاظ پراكندگی مكانی و زمانی در تطابق با تغییر در الگوی مصارف (ازنظر میزان و توزیع زمانی نیازها) مدیران را ناچار به اتخاذ تصمیمات جدید مبتنی بر رویكرد سازگاری با اقلیم می‌كند كه در این رویكرد جدید هدف اولیه به حداقل رساندن پیامدهای نامطلوب تغییر اقلیم و حداكثر استفاده از شرایط جدید جهت نیل به توسعه پایدار است.
اصولاً وجود روند در سری‌های زمانی هیدرولوژیکی، ممکن است ناشی از تغییرات تدریجی طبیعی و تغییر اقلیم یا اثر فعالیت‌های انسانی باشد (بروک و کارتز، 1953). اثبات وجود روند معنی‌دار در یک سری زمانی بارندگی به تنهایی نمی‌تواند دلیلی قاطع بر وقوع تغییر اقلیم در یک منطقه باشد بلکه فرض رخداد آن را تقویت می کند (سیرانو و همکاران، 1999).
در این پایان‌نامه روند تغییرات حداکثربارش ومجموع بارش ودمای سالیانه در ایستگاه های هواشناسی كل كشور مورد بررسی قرار می‌گیرد.
1-2 اهمیت وضرورت تحقیق
1ـ انجام پژوهش‌های مرتبط با تییر اقلیم برای آمادگی هرچه بیشتر جهت مقابله با هزینه‌های خسارت بار ناشی از این تغییر بسیار ضروری می‌باشد.
2ـ آگاهی ازروند تغییرات بارش یک مکان می تواند بسیاری از مدیران و دست اندرکاران مرتبط با آب را نسبت به تصمیم‌گیری‌های آینده خود در ارتباط با اجرای پروژه‌های عمرانی یاری دهد.
3ـ قرارگیری بخش‌های زیادی از ایران در کمربند خشک و نیمه خشک جهان ازیک سو و داشتن نقش تعیین کننده‌ای که نزولات جوی در تأمین آب کشور برعهده درند از سوی دیگر ، باعث شده که آگاهی بیشتر نسبت به روند تغییرات بارش ایران از اهمیت چشم گیری برخوردار باشد.
1-3 اهداف تحقیق
به طور کلی بررسی روند تغییر خصوصیات بارش در کل کشور به لحاظ تغییرات زمانی و مکانی آن، وارتباط ان با دمای منطقه و شناسایی آستانه‌های تغییر اقلیم و ارتباط این تغییرات با ناهنجارهای جهانی به همراه تعیین مناطقی که این تغییرات حداکثر بوده، به منظور مدیریت منابع آب بلند مدت منطقه است.
1-4 پرسش اصلی تحقیق
آیا بارش در ایران دارای روند معنی‌دار هست یا نه وچه ارتباطی بین بارش ودما وجود دارد.
1-5 فرضیه‌های تحقیق
     1ـ داده‌های هواشناسی وهیدرومتری وتراز زیرزمینی دارای روند می‌باشد.
     2ـ روند داده‌ها یکسان می‌باشند وکاهش منابع آب قابل دسترسی منطقه بواسطه وجود تغییرات اقلیمی است .
1-6 تعاریف عملیاتی تحقیق
1-6-1 بارش
      بارش هرگونه رطوبت متراکمی است که به سطح زمین فرو می ریزد(علیزاده وهمکاران،1384). برای وقوع این عنصر آب و هوایی در هر زمان و مکانی از جمله گسترۀکشور ایران به دو عامل اساسی وقوع بارش یعنی عامل صعود و رطوبت لازم است. هرگونه تغییر در وجود این دو عامل موجب تغییرات و نوساناتی در ویژگی‌های بارش مناطق مختلف کشور می‌شود،اما بر اساس فراهمی عوامل وقوع بارش به نظر می رسد مقادیر بارش ایستگاه‌های ایران عموماً هماهنگی زمانی- مکانی نشان دهند.از این رو( قاضی پور ،1386) ایستگاه‌های که طی دوره آماری 2003-1964 در بارش آنها چنین هماهنگی زمانی درکاهش وافزایش بارش آنها رخ می دهد مناطق هماهنگ بارش نامیده می‌شوند.