وبلاگ

و هدف:

 

اولین مدارک استفاده از گیاهان در جهت بهبودی و درمان بیماری ها به دوران نئاندرتال[1] باز می‌گردد. در قرن شانزدهم، باغ های گیاهی به منظور کشت دارو در مدارس پزشکی به وجود آمد؛ تا اینکه در سال 1950 میلادی گزارش شد که 30 درصد از داروهای جدید نیزاز گیاهان مشتق می شوند. تمدن های چینی، ژاپنی، هندی و  بومیان آمریکا همه سیستم سنتی طب گیاهی را دارند در ایران نیز در دوران باستان، استفاده از گیاهان دارویی مد نظر بوده و در دوران پس از اسلام نیز طب سنتی شکوفایی خاصی‌یافته است (2، 3، 4، 6، 42، 76).

 

خارخاسک نوعی گیاه دارویی‌یک ساله است که در بسیاری از نواحی گرمسیری و معتدل جهان ‌یافت می‌شود که برای درمان بیماری های مختلف از جمله افزایش فشار خون، سنگ های مثانه و عفونت های اداری، ادم و آسیت و … استفاده می‌شود. همچنین این گیاه به واسطه‌ی وجود ساپونین های استروئیدی[2] در آن موجب افزایش تستوسترون[3] و افزایش فعالیت های جنسی می‌شود(10، 12، 31، 48).

 

تحقیقات ثابت کرده اند که تأثیر حرارت بر روی بیضه ها فقط به مرگ سلول ها در داخل بیضه و متعاقب آن کاهش تعداداسپرم ها محدود نمی‌شود، بلکه اسپرم های تولید شده ممکن است تواناییشان در بارور کردن و تولد جنین های  طبیعی نیز کاهش‌یابد(66).

 

در pestanداران برای انجام روند طبیعی  اسپرماتوژنز[4] دمای بیضه ها بایستی 7-2 درجه سانتی گراد پایین تر از درجه حرارت بقیه بدن نگهداری شود و در واقع هر فاکتوری که باعث افزایش دمای بیضه ها شود، بمانند دمای محیطی بالا و استرس حرارتی موضعی به ساختار کروماتینی اسپرم در اپیدیدیم آسیب می‌رساند و در نهایت باعث کاهش غلظت اسپرم ها و تعداد اسپرم های متحرک می‌شود. نشان داده شده که ‌یک حرارت خفیف به طور موقت باعث کاهش تعداد اسپرم بعد از دو تا سه هفته می‌گردد(23، 36، 50، 73، 74).

 

لذا با توجه به اثرات عصاره‌ی خارخاسک در روند اسپرماتوژنز و افزایش میزان باروری در جنس نر هدف اصلی از مطالعه‌ی حاضر ایجاد آسیب به بیضه ها و روند اسپرناتوژنز در اثر استرس حرارت موضعی و بررسی اثرات تجویز عصاره‌ی خارخاسک بر روی کیفیت اسپرم ها می‌باشد.

 

فصل دوم

 

کلیات و بررسی منابع موجود
فصل دوم

 

کلیات:

 

1-2- بررسی کلی گیاه خارخاسک و‌یافته های قبلی در مورد این گیاه دارویی:

 

1-1-2- طبقه بندی علمی[5] گیاه:

 

رده     :   دو لپه ای[6]

 

زیر رده :  جداگلبرگان[7] 

 

سری    :   تالامی فلور[8]

 

راسته   :  سداب[9]

 

تیره     :   اسپند

 

جنس   :  تری بولوس[10]

 

گونه    :  تریس تریس[11] (تصویر شماره‌ی 1-2) (36).

 

2-1-2- نام های مختلف این گیاه در جهان و مشخصات ظاهری آن:

 

نام لاتین و دو جمله ای خار خاسک تری بولوس ترستریس به معنی caltrop بوته‌ی خار‌یا سلاح میخ مانند است. این گیاه همچنین با نام puncture vine شناخته می‌شود. نام های دیگر آن شامل: دمیر تیکانی، حمص الامیر، کوهک، سه کوهه، خسک، حسک، خنجک، خارخلتان، شکرحنج، سه کو هک، خار سه گوش، هرواء می‌باشد(9، 25).

 

خارخاسک گیاهی است علفی،‌یکساله، دارای ساقه های خوابیده‌یا انشعابات گسترده بر سطح خاک و پوشیده از تار که برگ و ساقه های جوان آن را تارهای ظریف می‌پوشاند. قسمت های مورد استفاده این گیاه شامل ریشه، میوه، دانه و گاهی کلیه اعضاء گیاه است ولی بیشتر از میوه آن استفاده می‌شود. میوه های آن گرد، پهن و خاردار به رنگ  سبز مایل به زرد، بدون بو و با طعم نامشخص هستند و در اواخر تابستان و اوایل پاییز جمع آوری می‌شوند که دارای پنج برچه گره مانند هستند و هر برچه دارای سطحی ناصاف است که بر روی آن تعداد

 چهار خار بلند و سخت دیده می‌شود (تصویر شماره‌ی 1-2) (2، 4، 14 ).

 

    تصویر 1-2:  شکل ظاهری خارخاسک و میوه‌ی آن

 

3-1-2- دامنه‌ی جغرافیایی رویش گیاه خار خاسک در ایران و جهان:

 

این گیاه در بسیاری از نواحی گرمسیری و معتدل جهان از جمله ایالات متحده و مکزیک، نواحی مدیترانه ای و اسپانیا،هند ، چین و سراسر آسیا‌یافت می‌شود. در ایران محل رویش این گیاه سراسر ایران از جمله غالب نواحی خشک شمال در ایران، اطراف تهران، کرج، قم، خراسان، بین دامغان، سبزوار، فارس و بخش مرکزی اصفهان، سیستان بلوچستان، بندرعباس و کر مان می‌باشد(2، 10 ).

 

4-1-2- محتویات شیمیایی گیاه خارخاسک:

 

ترکیبات شیمیایی این گیاه شامل مواد معدنی از قبیل سدیم، پتانسیم، گوگرد، کلسیم،  فسفر، ازت و کلر و موادی از قبیل تاتن، رزین، روغن ثابت، آکالوئید، پلی فنل ها است. علاوه بر این دارای پنج نوع گلکوزید می‌باشد که همگی دارای گلوکز هستند و علاوه بر گلوکز، قندهای رامنوز و آرابینوز نیز دارا می‌باشند (8، 55، 56، 72، 77، 78).

 

میوه خارخاسک شامل فلاووئید، ساپونین فوروستانول و آلکالوئیدهای هارمین[12] و هارمان[13] وترکیبات پرتودیوسینی[14] و پروتوگر اسیلینی[15] می‌باشد. در ریشه خارخاسک علاوه بر 22 اسید آمینه‌ی شناخته شده، آگلیکون[16] های روسکوژننین[17]، هکوژنین[18] و نئوتیگوژنین[19] نیز وجود دارد. برگ و ساقه‌ی این گیاه علاوه بر مواد رزینی حاوی ساپونین های استروئیدی با آگلیکون های دایوزژ نین، روسکوژنین و هکوژنین است (2، 22، ،39، 61).

 

5-1-2- ساپونین های موجود در گیاه:

 

عمده ترین ساپونین موجود در میوه‌ی این گیاه، ساپونین دایوزژنین[20] و تری استروزید [21]Fهستند. اجزای تشکیل دهنده‌ی ساپونین شامل، آگلیکون‌یا ساپوژنین به همراه‌یک‌یا دو بخش قند می‌باشد (شکل شماره‌ی 2-2)(44، 45).

 

ساپونین ها به طور وسیع در بین گیاهان پراکنده اند و شکل خاصی از گلیکوزیدها هستند. این ترکیبات باعث همولیز خون می‌شوند و هنگامی که در جریان خون تزریق شوند بسیار سمی هستند ولی مصرف خوراکی آنها تقریبا بی ضرر است و به دو نوع تری پنوئید[22] و استروئیدال[23] تقسیم می‌شوند (6).

 

شکل 2-2: ساپونین که از اجزای مهم خارخاسک است(سمت راست) و ساختار شیمیایی پروتودیوسین(سمت چپ).

 

6-1-2- خواص دارویی و استفاد ه های درمانی خارخاسک:

 

در طب سنتی از میوه های این گیاه برای درمان دیابت استفاده می‌شود. همچنین تجویز عصاره‌ی این گیاه در موش های دیابتی کاهش معنی داری در میزان فاکتورهایی مثل تری گلیسریدهای[24] سرم، کلسترول[25] و [26]LDL را نشان می‌دهد و در ضمن عصاره‌ی متانولی آن باعث کاهش معنی دار گلوکز خون[27] در موش های دیابتی می‌شود(11).

 

از این گیاه در درمان بزرگی پروستات و هیپرکلسترولمی و دیگر التهاب ها هم استفاده می‌شود. در‌یک تحقیق مشخص شده که عصاره‌ی خارخاسک می‌تواند باعث کاهش چربی خون خرگوش‌هایی شود که با جیره‌ی مملو از چربی تغذیه شده اند و همچنین مشخص شد که این عصاره‌ی باعث کاهش آسیب  به سطح سلول های اندوتلیوم و پاره شدن آنها می‌شود. از قدیم این گیاه به عنوان مدر، تسهیل عمل تصفیه خون و اعمال کبدی و درمان سنگ کلیه و عفونت های چشم و لکوره کاربرد داشته است (2، 14، 26، 63).

 

در طب بومی عراق به منظور افزایش  قوه باء و به عنوان درد نشان[1]، قابض، اشتهاآور، ضد فشار خون بالا، حلال سنگ های مثانه و ضد عفونت های ادراری مورد استفاده قرار می گیرد. از سایر موارد مصرف آن می توان به مواردی مثل تقویت معده، بینایی، سوزاک، مشکلات مخاط دهان و ورم لثه و جوش های دهانی، کولیت،‌یبوست و اثر زیاد کنندگی حافظه، افزایش دهنده‌ی شیر مادر، قاعده آور، به عنوان آنتی بیوتیک طبیعی در درمان بیماری های عفونی، تسکین درد مفاصل و خاصیت ضد انگلی آن اشاره کرد. به خصوص دو ماده به نام های فریبولوسین[2] و بتا–سیتوسترول–دی–گلوکوزید[3] که از عصاره‌ی این گیاه استخراج می شوند دارای اثرات ضد انگلی هستند(1، 9، 11، 27).

 

در طب چینی از میوه‌ی گیاه جهت رفع سرفه، سیلان منی، رفع خارش و جرب، کم خونی و به عنوان ماده‌ی بندآورنده‌ی خون استفاده می‌شود. در ضمن برای رفع ناراحتی های پوستی، بواسیر و آسم نیز مفید است (2، 5، 13).

 

عصاره‌ی این گیاه دارای فعالیت آنتی‌بیوتیکی و ضد میکروبی علیه باکتری های گرم مثبت مثل استافیلوکوکوس آرئوس[4] و گرم منفی مثل سودوموناس[5]، ای.کلای[6] و کلبسیلا[7]، می‌باشد. مطالعه بر روی خارخاسک مربوط به نواحی مختلف(بلغارستان، چین، هند) و مربوط به قسمت‌های مختلف گیاه شامل میوه و ساقه نشان می‌دهد که در زمینه‌ی عملکرد سمیّت سلولی خارخاسک، تنها ترکیبات اسپیرو[8]  فعالیّت قابل توجهی را نشان می‌دهند (11).

 

یکی از مهمترین اثرات این گیاه  افزایش قوه‌ی جنسی و باروری می‌باشد و اکثر این خواص به علّت وجود ترکیبات استروئیدی مثل ساپونین[9] و پروتودیوسین در عصاره‌ی این گیاه است. عقیده بر این است که این گیاه از طریق افزایش تستوسترون‌یا پیش سازهای آن باعث افزایش میزان تحریک جنسی می‌شود. تجویز عصاره‌ی خارخاسک در موش های نر موجب تحریک اسپرماتوژنز می‌شود که این عمل به واسطه‌ی افزایش میزان هورمون [10]LH که توسط غده‌ی هیپوفیز[11] ترشح می‌شود، انجام می‌گیرد که به موجب آن کیفیت و کمیت مایع منی افزایش می‌یابد (11، 36).

 

 از این گیاه به عنوان تقویت قوه‌ی جنسی برای اولین بار در شرق اروپا در سال 1970 میلادی استفاده شد. مطالعه بر روی رت Rat و خرگوش و pestanداران نشان می‌دهد که عصاره‌ی این گیاه موجب افزایش هورمون های دی هیدروتستوسترون[12] ، و دی هیدرو اپی اندروسترون[13] نیز می‌شود (32).

 

7-1-2- محصولات دارویی خارخاسک موجود در بازار:

 

ترکیبات مختلفی از این گیاه دارویی موجود می‌باشد که به صورت تنها و‌یا مخلوط با سایر گیاهان دارویی با نسبت های متفاوت در بازار داروی ایران و جهان عرضه می‌شود. از جمله آفرودیت که‌یک داروی ترکیبی می‌باشد که  قطره‌ی آن دارای %65 خارخاسک و قرص آن شامل 40mg خارخاسک می‌باشدو برای افزایش قوه‌ی جنسی کاربرد دارد. از دیگر محصولات می‌توان به Tribestan , Tonki ali , Speman , SA1 و قطره‌ی سنکل اشاره کرد که سبب تحریک هورمون LH و افزایش تستوسترون می‌شوند و در درمان آزواسپرومی و بزرگی پروستات استفاده می‌شوند (51، 62، 67، 69).

 

8-1-2- عوارض جانبی :

 

زنان باردار مجاز به مصرف خارخاسک نمی‌باشند زیرا این دارو ممکن است موجب سقط جنین گردد. در ضمن ذکر شده که در زنان شیرده و بچه های کوچک نیز نباید مصرف شود، همچنین زیاده روی در مصرف خارخاسک مضر بوده و موجب سر درد می‌شود (9).

 

گزارشاتی مبنی بر مسمومیت با خارخاسک در گوسفند و بز تحت عنوان گلدیک کوپ[14] وجود دارد. در مناطقی که خارخاسک زیاد است این حیوانات با خوردن این گیاه دچار حساسیت به نورکبدی می‌شوند (18، 19، 49).