وبلاگ

متن کامل پایان نامه با فرمت ورد – دانشگاه تهران

 

پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم اجتماعی 

 

گرایش انسان شناسی

 

در ادامه مطلب می توانید تکه هایی از ابتدای این پایان نامه را بخوانید

 

 

 

 

• سئوالات پژوهش

 

 

سئوالات اصلی این پژوهش عبارتند از ؛

 

• در این انجمن ها ، آذربایجان و مردم آذربایجان طبق چه معیارهایی تعریف می شوند ؟ یعنی اینكه آیا به عنوان یک قومیت با فرهنگ و زبان مشترك ( زبان تركی ) تعریف شده اند یا در حیطه مرزهای جغرافیایی آذربایجان قرار می گیرند ؟

 

• آیا مرزهای جغرافیایی و تفاوتهای فرهنگی ناشی از آن در این انجمن ها منعكس می شود یا اینكه شناختی یكدست و مشابه از قومیت ترك در آنها عرضه می شود ؟

 

• چه نسبتی میان گفتمان این انجمن ها ، با دیگر گفتمانها و جنبشهای اجتماعی ایران جود دارد ؟ ( مثلا دیگر گفتمانهای قومی ، فمینیسم ، گفتمان مذهبی ، گفتمان حوزوی ، گفتمان سیاسی ، جنبش دانشجویی ، و گفتمان عمومی مردمی ) .

 

• اعضای این انجمن ها چه مدلی از تعلق ملی را عرضه می كنند ؟ به عبارتی آیا این انجمن ها دولت ملی را از منظر تنوع قومی تعریف می كنند یا اینكه هویت قومی را كاملاً تحت الشعاع ملی گرایی دولتی ( یكسان سازی فرهنگی ) قرار می دهند و یا تركیبی از آن دو را مد نظر دارند ؟

 

• اعضای این انجمن ها چه ترکیبی از ویژگی های فردی و اجتماعی را شامل می شوند ؟ در واقع پیکره بندی نیروی انسانی این انجمن ها با چه نسبتهایی از تعلقات اجتماعی نظیر طبقه اقتصادی ، سطح تحصیلات ، سبک زندگی ( شهری / روستایی و … ) ، گرایشات سیاسی ، ملاحظات مذهبی و نیز تعلقات و ویژگی های فردی ، از جمله سن و جنس و.. شکل یافته است ؟

 

 

4- مفاهیم اصلی پژوهش

 

روشن است كه در هر پژوهشی ، مفاهیمی كلیدی مورد استفاده قرار می گیرند كه لازم است این مفاهیم توسط نگارنده به صورت مشخص تعریف و توضیح داده شوند. در واقع تعریفی كه نگارنده هر پژوهش، از برخی مفاهیم كلیدی مورد استفاده در پژوهش ارائه می دهد ، در عین آنكه از سنت علمی ای كه آن مفهوم در آن به وجود آمده است ، تبعیت می كند ،  از جهاتی نیز ممكن است متفاوت از آن سنت نظری باشد . در توضیح مفاهیم اصلی پژوهش ، واریانس میان مفهوم مورد نظر محقق با سنت علمی آن مفهوم روشن می گردد . از طرف دیگر ، نباید این نكته را نیز از نظر دور داشت ، كه احیاناً مفهوم یا مفاهیمی جدید ، توسط خود محقق وارد پژوهش گردد كه برای مخاطبان دارای وجوه معناداری كافی نباشد ؛ لذا ضروری است تا این مفاهیم در هر پژوهشی مورد تعریف و تصویب قرار گیرد . بدیهی است ، تعاریف ارائه شده در هر پژوهشی ، حاصل جمع اجماع نظری نگارنده با سنتی خواهد بود كه آن مفاهیم درون آن سنت پرورده شده اند ؛ با این توضیح ، به سراغ چند مفهوم اصلی ، كه در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته اند می رویم . مفاهیم مورد استفاده من در این پژوهش ، تعاریفی خارج از چارچوب و سنت علمی آن مفاهیم ندارد . با این حال ، وجود واریانسی هرچند نسبی و محدود در این باره ، اجتناب ناپذیر خواهد بود .

 

مهمترین مفهوم اصلی این پژوهش ، مفهوم « هویت » می باشد . در این كه چه تعریف یا تعاریفی از این مفهوم در ادبیات علوم اجتماعی و انسان شناسی وجود دارد ، در بخشهای آتی به تفضیل بحث شده است ، اما آنچه كه در این بخش توضیح آن لازم به نظر می رسد ، این است كه تعریف مورد نظر من از این مفهوم ، نیز ، ناظر بر تعاریف مصوب در علوم اجتماعی و انسان شناسی است . در واقع ، هویت به عنوان مجموعه ای از فاكتورهای روان شناختی ، اجتماعی ، فرهنگی ، قومی و نژادی و … در سطوح فردی و اجتماعی عامل تفكیک و تشبیه عناصر انسانی است . هویت فردی بر تفاوت و هویت جمعی بر شباهت تأكید دارد ( جنكینز: 1381 : 34 ) با این حال ، در این بررسی ، آن مفهومی از هویت مد نظر بوده است ، كه بیشتر در سطوح اجتماعی و فرهنگی می تواند قابل بحث باشد . این هویت ، چیزی نیست مگر هویت آذربایجانی ، كه توسط مؤلفه ها و فاكتورهای هویتی منحصر به فرد خود ، از سایر هویت های اجتماعی تفكیک می شود .

 

مفهوم « انجمن های غیر دولتی » ، دومین مفهوم ، از مفاهیم كلیدی این پژوهش است كه باید در مورد آن توضیح داده شود . در ایران تشكل های غیر دولتی با نام های متعددی نظیر ؛ « انجمن » ، « بنیاد » ، « تشكل » ، « جامعه » ، « جبهه » ، « جمعیت » ، « خانه » ، « دفتر » ، «

 

 سازمان » ، « ستاد » ، « سرای » ، « شبكه » ، « شركت » ، « شورا » ، « كانون » ، « گروه » ، « مؤسسه » ، « مجتمع » ، « مجمع » ، « مركز » ، «هیئت» و … فعالیت می كنند ( فكوهی :1383: 544 ). با این حال ، در پژوهش حاضر ، از میان این اسامی ، نامِ « انجمن های غیر دولتی » برای بحث درباره این گونه نهادها انتخاب شده است . در عین حال ، در عنوان انجمن های نمونه ی این بررسی ، از اسامی جمعیت ، خانه و … استفاده شده است ( مانند خانه فرزندان آذربایجان ، جمعیت جوانان آذرتوپراق ، مؤسسه غیردولتی ستارخان ). از حیث بار معنایی ای كه ممكن است این مفاهیم در پی داشته باشند ، مفهوم « انجمن های غیر دولتی » ، مغایرتی با آن معانی ندارد و به عبارت ساده تر می توان گفت كه مترادف این اسامی به كار رفته است ؛ چنانكه در نقل قولهای استفاده شده در این پژوهش ، نویسندگان دیگر از این عناوین ( نظیر NGO ها ، سازمان های غیردولتی ، سازمان های غیر حكومتی و … ) استفاده كرده اند . بنابراین مفهوم مورد نظر من از انجمن های غیردولتی ، مفهومی عام و مشتمل بر مفاهیم و عناوین یاد شده است .

 

مفهوم شناسی واژه « آذربایجان » و « آذربایجانی » نیز ضروری است . چه بسا واژه آذربایجان ، صرفاً دارای مفهوم و بار معنایی خاكی و جغرافیایی است و از طرفی گاه ، می تواند به عنوان صفت « آذربایجانی » ، بر مفهومی ذهنی و معنایی كه دارای بار هویتی باشد ، دلالت كند . در این پژوهش ، هر دو صورت معنایی این مفهوم مد نظر بوده است . در واقع هم مفهوم جغرافیایی این واژه مورد بررسی قرار گرفته است و هم بار ذهنی ـ معنایی ( هویتی ) این واژه مورد توجه بوده است . تفكیک اینكه در كجا مفهوم جغرافیایی و در كجا مفهوم هویتی به كار رفته است ، در بخش مربوط به فاكتورهای جغرافیایی هویت آذربایجانی ، صورت پذیرفته است .

 

چهارمین مفهوم مورد استفاده این پژوهش نیز ، مفهوم « قوم » و « قومیت » است . این مفهوم ، در كنار مفهوم « ملت » و « ملیت » ، در بخشهایی از این پژوهش به كرّات مورد استفاده قرار گرفته اند . با این حال ، تلاش شده است تا این مفاهیم نه به طور مجرد ، كه از نظر بار هویتی شان به كار روند . بنابراین هدف من در این پژوهش از به كار بردن مفاهیم  قوم و قومیت ، بیشتر افاده ی معنا و بار هویتی این واژگان بوده است . به این ترتیب ، مفهوم مستتر « هویت قومی » در اینجا صحیح تر و دقیق تر به نظر می رسد .  چرا كه از لحاظ منطقی نیز ، هویت عام بر قومیت محسوب می شود و رابطه بین دو مقوله اجتماعی هویت و قومیت ، عموم و خصوص مطلق است؛ هر قومیتی ضرورتاً امکان تعریف هویتی دارد . اما هر هویتی ، ضرورتاً امکان تعریف قومیتی ندارد . قومیت همیشه می تواند به عنوان یکی از فاکتورهای هویت افراد مطرح شود و در عین حال در تعیین هویت افراد می تواند کاملاً خنثی عمل کند . یعنی در تعیین هویت افراد ، در یک واحد اجتماعی – فرهنگی ، هیچ نقشی نداشته باشد .

 

با این حال ، هویت مفهومی است که بدون آن هستی اجتماعی هیچ انسانی را نمی توان تعریف کرد . به عبارتی ما انسان و اجتماع بی هویت نداریم . حالا هویت فرد یا افراد می تواند با قومیت آنها تعریف شود ، می تواند با دین آنها تعریف شود و در عین حال می تواند با مجموعه از فاکتورهای مختلف هویتی نظیر قومیت ، دین ، زبان ، دانش و … تعریف شود . در مورد مفهوم ملت و ملیت نیز ، همین استدلال صادق است . به طوری كه در این بررسی هدف از طرح مفهوم ملت یا ملیت ، بیشتر از آنكه ارائه بحثی جامعه شناختی از جدل های روشنفكری بر سر این مفاهیم باشد ، تعریفی بود كه اعضای انجمن ها از هویتِ قومی و هویتِ ملی خود عرضه می داشتند .

 

مفهوم كلیدی دیگر دراین پژوهش ، به طور كلی مجموع مفاهیم « فاكتورهای هویتی » است كه در بخش سوم ، تحت شش فاكتور هویتی ، از جمله زبان ، جغرافیا ، فرهنگ ، سیاست ، تاریخ و … مورد بحث قرار گرفته اند . در توضیح این مفاهیم ، باید بگویم كه ، هویت هر اجتماعی ، از عناصر ، مؤلفه ها و فاكتورهای مختلفی تشكیل می شود . از بین این سه واژه ( عناصر ، مؤلفه ها ، فاكتورها ) ، من واژه «فاكتورها» را برای توصیف هر یک از ویژگی های هویت بخش اجتماعی برگزیده ام . بنابراین هر كدام از این فاكتورها ، در ساختن بخشی از هویت اجتماعی ( در این پژوهش ، هویت آذربایجانی ) ، سهیم اند . بنابراین ، اگر در هر جای این پژوهش ، از فاكتورهای هویتی مختلف استفاده شده است ، مقصود همان عناصر هویت بخشی است كه به صورت « صفت » به واژه فاكتور نسبت داده شده است . به عنوان مثال ، منظور از فاكتور های زبانی ، عناصر و مؤلفه های هویتی است كه زبانِ هر جامعه ای ، به آن جامعه می بخشد . این پاسخ كه « من … زبانم » ، در واقع به مفهوم فاكتورهای زبانی اشاره دارد ، كه سعی دارد تا هویت زبانی یک اجتماع را استخراج كند . در مورد سایر فاكتورهای هویتی نیز ، همین معنا مد نظر بوده است.

 

• ادبیات و پیشینه پژوهشی

چنانكه در بخش طرح مسأله این پژوهش ذكر كردم ، این پژوهش به نوعی در زمره مطالعات قومی قرار دارد و لذا ، در این مبحث ، یعنی مبحث ادبیات و پیشینه پژوهش ، به بررسی پیشینه مطالعات قومی خواهم پرداخت . از سالهای دهه 1990 ، « هویت » یكی از چهارچوب های وحدت بخش در مباحثات روشنفكری شده است . چنان به نظر می رسد كه همگان راجع به آن حرفی برای گفتن دارند : جامعه شناسان ، مردم شناسان ، دانشمندان علوم سیاسی ، روانشناسان ، جغرافی دانان ، تاریخ دانان ، و فیلسوفان . این گفتگوها بسیار متنوعند : از بحث های آنتونی گیدنز درباره تجدد و خود شناسایی گرفته تا تأكید پست مدرنیستی بر « تفاوت » ؛ و از تلاش های گوناگون فمینیستی برای شالوده شكنی قراردادهای اجتماعی مبتنی بر جنسیت گرفته تا از سردرگمی ناشی از احیای ناسیونالیسم و قومیت گرایی به عنوان نیروهای مهم سیاسی . در هر جا با گفتمان هایی راجع به هویت مواجه می شویم ، و بحث تنها درباره هویت نیست . از دگرگونی نیز سخن می رود : پیدایش هویت های جدید ، احیاء هویت های قدیم ، و دگرگون شدن هویت های موجود (جنكینز :1381 :11 ). از طرف دیگر ، سه فرایند همزمان ، شامل پدید آمدن دولت های ملی ، مهاجرت های گسترده و جهانی شدن را باید به عنوان پیش زمینه اساسی گسترش علاقه مندی به مطالعات قومی در سالهای اخیر به شمار آورد ( برتون :ضمیمه مترجم : 1380 : 232 ).

 

در ایران ، از نظر ادبیات پژوهش ، رهیافتهای آكادمیک و بعضاً روشنفكری ای كه در حوزه قومیت به پژوهش پرداخته اند ، رویكردی كلان نگر و جامعه شناختی نسبت به این مسأله اتخاذ كرده اند كه علیرغم تلاش برای ترسیم مرزهای قومی و تصویر مسائل قومی بحران زا ، عملاً در دامان گزاره های كلان ، غیر بومی و اتیک افتاده اند كه در برخی موارد نیز رنگ وبوی گفتمان هژمونیک تمركز گرا و شوونیستی ( كه رهیافتی ابزار گرایانه نسبت به مساله قومیت ها را دارد  ) داشته اند . بیشتر تحقیقاتی كه تركیب سیاسی و اجتماعی ایران را مورد بررسی قرار می دهند ، تمایل دارند كه فاكتور قومیت ها را به حاشیه برانند . این منابع قاطعانه بزرگترین گروه قومیتی ایران ، یعنی آذربایجانی ها را به عنوان اقلیت یكپارچه [ با اكثریت فارس ] كه دارای هویت جداگانه ای نبوده و در هویت ایرانی استحاله یافته اند ، توصیف می كنند( شِیفر : 1385: 8 ).

 

اگر چه در چند سال اخیر مطالعات قومی در ایران ، با گشایش نظر پژوهشگران عرصه علوم اجتماعی و علوم سیاسی مواجه بوده است ، لكن مطالعات در این زمینه بسیار كلی و كلان نگر بوده است . آثار بسیار اندكی ، نقش ویژه و اهداف اقلیت های قومی در دوره انقلاب را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند . كارهای اندكی هم كه در مورد نقش اقلیت های قومی در انقلاب ایران صورت گرفته مربوط به كردها ، عرب ها و تركمن ها است و تعداد خیلی كمی از این تحقیقات در مورد نقش آذربایجان در انقلاب می باشد ( شِیفر: 1385 : 11 ). بنابراین ، ادبیات پژوهش ، از حیث این که سابقه مطالعه فرهنگی این انجمن ها وجود داشته باشد ، بسیار کم رنگ است . در واقع مطالعات صورت گرفته در این حوزه ، بیشتر رنگ و بوی سیاسی داشته تا فرهنگی ، و از سوی دیگر دنباله رو چارچوبهای فکری سیاسی بوده است . در حالی كه در این بررسی روی عناصر فرهنگی تاکید خواهد شد . بر اساس مطالعات محقق ، آنچه كه مسلم است ، جز معدود آثاری ، هنوز تحقیقی جامع و دقیق در مورد رویكرد های قومی انجمن های غیر دولتی آذربایجانی ، كه بتوان از آن به عنوان پیشینه تحقیق یاد كرد ، صورت نگرفته است .به طور كلی از جمله نهادها یا مؤسساتی كه در زمینه مطالعات قومی راهبردی در ایران به فعالیت می پردازند ، می توان به مؤسسه مطالعات ملی با فصلنامه مطالعات ملی ، پژوهشكده مطالعات راهبردی با فصلنامه مطالعات راهبردی ، فصلنامه  فرهنگی اجتماعی گفتگو و … اشاره كرد . از میان ، پژوهشگران مسایل قومی نیز در ایران ، به می توان به مجموعه كتب و مقالات نوشته شده توسط پژوهشگرانی چون حمید احمدی ، كاوه بیات ، ناصر فكوهی ، مجتبی مقصودی ، علی الطائی ، هلنا بنی شركا و محمد جواد هیئت و … اشاره كرد . از نشریات و پژوهشهای صورت گرفته در خارج از كشور نیز می توان به نشریه تریبون یا « مجله بررسی مسائل جامعه چند فرهنگی » ، منتشره در كشور سوئد و نیز پژوهشگرانی چون برندا شِیفر و رساله دكترای وی با عنوان « شكل گیری هویت جمعی در آذربایجان ایران » اشاره كرد . در مورد مطالعات فرهنگی مربوط به آذربایجان هم ، می توان به نشریات محلی همچون دیلماج ، وارلیق ، آذری ، یارپاق ، نوید آذربایجان و مجموعه نشریات و ویژه نامه های دانشجویی دانشجویان آذربایجانی دانشگاه های سراسر كشور اشاره كرد . ضمن آنكه در محیط وب نیز ، سایت های مختلفی درباره فرهنگ وهویت آذربایجانی ، مطالبی را در اختیار پژوهشگران قرار می دهند . در مأخذ شناسی این پ‍ژوهش ، به بخشی از این منابع كه می توانند مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرند اشاره شده است .

 

برای دانلود (خرید)متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید